Önemli güney limanı Mariupol’un kuşatma, yıkım ve sonunda düşüşü, Rusya’nın Ukrayna’daki savaşının en korkunç hikayelerinden biri oldu.
Moskova şimdi harap ettiği şehri yeniden inşa etmek için çok çalışıyor ve yol boyunca savaş suçlarına dair her türlü kanıtı siliyor.
Şehrin dört bir yanında Rus işçiler günde en az bir kez bombalanan binaları yıkıyor ve parçalanmış bedenleri enkazla birlikte taşıyor.
Rus askeri konvoyları, hızla bir garnizon şehri haline gelen geniş caddelerde gümbürdüyor ve Rus askerleri, inşaatçılar, idareciler ve doktorlar ölen veya ayrılan binlerce Ukraynalının yerini alıyor.
Şehrin Ukrayna sokak adlarının çoğu, Mariupol’u kesen Barış Caddesi’nin Lenin Caddesi olarak adlandırılmasıyla Sovyet sokak adlarına geri dönüyor.
Girişinde şehrin adını bildiren büyük tabela bile Rus bayrağının kırmızı, beyaz ve mavi renkleriyle ve Rusça imlasıyla yeniden boyanmıştır.
Yerel aktörler, Moskova işgali altındaki Mariupol’da Filarmoni sahnesinde Rus oyun yazarı Anton Çehov’un Vaudeville oyununun provasını yapıyor, Haziran 2022
Birkaç açık okul Rusça müfredat öğretiyor, telefon ve televizyon ağları Rusça, Ukrayna para birimi ölüyor ve Mariupol artık Moskova saat diliminde.
Associated Press’in bulduğuna göre, eski Mariupol harabeleri üzerinde, en az bir Avrupalı şirketten alınan malzemelerle yeni bir Rus şehri yükseliyor.
Ancak işgal altındaki Mariupol’deki yaşam, sakinlerinin zaten çok iyi bildiği bir şeyin de altını çiziyor: Ruslar ne yaparsa yapsın, bir ölüm şehrinin üzerine inşa ediyorlar.
Bebek boyları için mavi bir tabut, kuzeni için pembe bir tabut
AP, 10.000’den fazla yeni mezarın şu anda Mariupol’u yaraladığını ve ölü sayısının en az 25.000 olan erken tahminden üç kat daha fazla olabileceğini buldu. Eski Ukrayna şehri de Moskova’nın 50.000’den fazla evi yıkma planları nedeniyle boşaltıldı.
Ölüm, Mariupol’u eteklerinde hızla büyüyen mezarlıklarda çevreliyor ve kokusu sonbahara kadar şehrin üzerinde oyalandı. Hem Mariupol’de hem de sürgünde hayatta kalanların anılarına musallat olur.
AP’nin konuştuğu düzinelerce sakinin her biri, 24 Şubat’taki geniş çaplı işgalle başlayan Mariupol kuşatması sırasında birinin öldürüldüğünü biliyordu.
Sevdiklerinin izini sürmek umuduyla her gün 30 kadar insan morga geliyor.
Lydya Erashova, beş yaşındaki oğlu Artem ve yedi yaşındaki yeğeni Angelina’nın Mart ayında bir Rus bombardımanından sonra ölmesini izledi. Aile, genç kuzenleri alelacele bir bahçedeki derme çatma bir mezara gömdü ve Mariupol’dan kaçtı.
Temmuz ayında çocukları yeniden gömmek için geri döndüler, ancak yoldayken cesetlerin çoktan çıkarılıp bir depoya götürüldüğünü öğrendiler. Şehir merkezine yaklaştıkça her blok bir öncekinden daha kasvetliydi.
9 Mart 2022’de Ukrayna’nın Mariupol kentinde Rus bombardımanı sırasında öldürülen iki genç kuzen Artem ve Angelina Erashov’un mezarları
Erashova, “Bu bir korku. Nereye bakarsanız bakın, hangi yöne bakarsanız bakın,” dedi. “Her şey siyah, yok edildi.”
Ne o ne de baldızı, çocuklarının cesetlerini teşhis etmek için depoya girmeye dayanamadı.
Kardeş olan kocaları, tek bir mezara konmak için biri pembe biri mavi olan minik tabutları seçti.
Şu anda Kanada’da bulunan Erashova, hiçbir Rus yeniden inşa planının Mariupol’ün kaybettiklerini geri getiremeyeceğini söyledi.
“Canımız elimizden alındı. Çocuğumuz elimizden alındı” dedi. “Çok saçma ve aptalca. Her fırsatta insanların öldürüldüğü ölü bir şehri nasıl geri getirirsin?”
Bir şehrin hafızasını silmek, her seferinde bir kazıcı
AP’ye göre tüm bunlar, Mariupol’ün bir Ukrayna şehri olarak kolektif tarihini ve hafızasını bastırmaya yönelik kapsamlı bir çabanın parçası.
Mariupol, işgalin ilk gününden itibaren Kremlin’in hedefindeydi. Rusya sınırına sadece 40 kilometre uzaklıktaki şehir, Azak Denizi’nde bir liman ve Rus ikmal hatları için çok önemli.
Şehir hava saldırıları ve top atışlarıyla amansızca vuruldu, haberleşmesi kesildi, yiyecek ve suyu kesildi.
Yine de Mariupol 86 gün boyun eğmeyi reddetti. Mayıs ayında Azovstal çelik fabrikasında kalan son Ukraynalı savaşçılar teslim olduğunda, Mariupol Ukrayna direnişinin bir sembolü haline gelmişti.
Bu direniş yüksek bir bedelle geldi. Rusya’nın Mariupol’u yok etmesinin eksiksizliği bugün hala görülebilir. Kent genelinde çekilen videolar ve uydu görüntüleri, 166 kilometrekarelik alanda neredeyse her binada cephanelerin izini bıraktığını gösteriyor.
Yangından kararmış duvarlar, gri yıkım tozu ve yaprakları parçalanmış ölü ağaçlarla şehrin geniş alanları renkten ve yaşamdan yoksun.
Donetsk Halk Cumhuriyeti olarak adlandırılan Mariupol’da şiddetli çatışmalar sırasında hasar gören bir apartmanın önünde bir otobüs duruyor, Kasım 2022
Ancak Mariupol’ün maruz kaldığı en kötü yıkım, hiçbir zaman tam olarak bilinemeyecek olan ölü sayısıyla ölçülebilir.
İşgalin son sekiz ayında alınan uydu görüntülerinin AP analizi, yalnızca uzaktaki Staryi Krym mezarlığında 8.500 yeni mezar ve her höyüğün altında muhtemelen birden fazla ceset olduğunu gösteriyor.
Kuşatmanın başında Ukraynalılar tarafından yaratılanlar da dahil olmak üzere şehrin çevresinde en az üç tane daha siper mezarlığı var.
Toplamda, toplu mezarlar konusunda uzman üç adli tıp patoloğu tarafından doğrulanan, Mariupol çevresine dağılmış toplam en az 10.300 yeni mezar var. Binlerce ceset muhtemelen mezarlığa bile ulaşamadı.
Mayıs ayında, şehir nihayet düştüğünde, sürgündeki belediye yönetimi bir asgarî’de 25.000 kişinin öldüğünü tahmin ediyordu.
Ancak Haziran ayından bu yana şehirdeki en az üç kişi, Rus işgal yetkilileri için sokaklardan ceset toplandığını belgeleyen işçilerle yapılan görüşmelere dayanarak öldürülen sayının üç katı veya daha fazla olduğunu söylüyor.
Mart ayında kaçan bir Mariupol sakini olan Svitlana Chebotareva, komşusunun yakındaki bir dairede öldüğünü ve cesedin hala orada olduğunu söyledi.
Chebotareva bu sonbaharda eşyalarını almaya yetecek kadar bir süreliğine eve döndü, çünkü bölge sakinleri kontrol noktalarından geçtikleri sürece gelip gitmekte özgürler. Rusların birkaç yeni daire teklifleri için minnettarlık beklediklerini söyledi.
Kiev’de “Yıkılan evler ve öldürülen insanlar karşılığında bize ‘şeker’ vermenin şimdi nasıl mümkün olduğunu bilmiyorum” dedi. “Ve yine de buna inanıyorlar.”
Sevgili sakinlerimiz, evlerinizi yıkmak için buradayız.
Duyurular, girişin yanındaki soyulmuş, delikli duvarlara bantlanmış ve “Sevgili sakinler” e hitaben yapılmıştır.
Mariupol’da kalanlar, binalarının yakında yıkılacağını bu şekilde öğreniyor.
Çoğu zaman, kırık camlara, donmuş borulara ve elektrik olmamasına rağmen, gidecek başka yerleri olmadığı için hala içeride yaşıyorlar.
Mariupol’da 300’den fazla bina yıkıldı veya yıkılmak üzere. Bazıları müstakil evler, ancak çoğu, 1960’larda bir konut krizi sırasında Sovyet lideri Nikita Kruşçev tarafından başlatılan, sözde kruşçovka tarzında çok katlı apartman blokları.
İçinde yaklaşık 180 veya daha fazla daire bulunan her bina, mümkün olduğu kadar çok aileyi barındıracak şekilde tasarlandı.
Bu, toplamda yıkımların 50.000’den fazla evi kaldıracağı anlamına gelir.
Mariupol’daki bir aktivist, liman kentindeki herkes gibi misilleme korkusuyla adının açıklanmasını istemeyen bir aktivist, “Tartışma yok, insanlar hazırlıklı değil” dedi. “İnsanlar hala bodrumlarda yaşıyor. Nereye gidebilecekleri belli değil.”
Bu 2022 fotoğrafı, Rusların işgal altındaki Ukrayna şehri Mariupol’da inşa ettiği en az 14 apartmandan birini gösteriyor.
Hala şehirde yaşayan ve şantiyelerde çalışan başka bir sakine göre, enkazla yalnızca Ruslar ilgileniyor. Belirtilen nedenin kazalardan kaçınmak olduğunu söyledi.
Ancak Dnipro’da sürgünde olan Mariupol belediye başkanının yardımcısı Petro Andryushchenko, asıl sebebin insanların götürülen çürüyen cesetleri görmemesini sağlamak olduğuna inanıyor.
Binaların birçoğunun, özellikle de Azovstal çevresindeki mahallede, hiçbir zaman düzgün bir şekilde gömülemeyecek 50 ila 100 ceset olduğunu söyledi. Bu ölümler kayıt dışı kalacak.
Rusya’nın yıkım listesindeki ve her an yıkılması planlanan binalardan biri de 110 Mytropolytska.
Taze pişmiş ekmek kokusu, doktor Inna Nepomnyshaya’yı hala altıncı kattaki dairesinde Mart ayındaki son gecesine geri getiriyor. Kuşatma altındaki şehrinde ekmeğin piyasa fiyatını görünce kendi ekmeğini pişirmeye karar verdi.
Ertesi sabah damadı geldiğinde koku havayı ısıttı. Ayrılma zamanı geldi, diye ısrar etti. Rus kuvvetleri yaklaşıyordu.
11 Mart’ta Rus tankları alacakaranlıkta kendine geldiğinde Nepomnyshaya kızının binasındaydı. Bir tank topunu 110 Mytropolytska’ya kaldırdı ve ateş etti.
Mermi, Nepomnyshaya’nın dairesinin duvarlarını paramparça etti ve üstündeki, altındaki ve arkasındaki komşuların duvarlarını yok etti.
Komşuların çoğu bodrumda toplanmıştı ama iki yaşlı kadın, Lydya ve Nataliya, merdivenleri inip çıkamadılar.
Cesetleri kısa bir süre sonra avluya gömülecekti.
Şehirle iletişim kesildiğinden, Nepomnyshaya, ailesi Ukrayna’nın kontrolündeki bölgeye kaçana kadar dairesinin kaderini öğrenmedi. Mariupol’den ayrılan pek çok kişi gibi o da şimdiki deriyse hâlâ şehirden bahsediyor.
Gücünü kaybetmiş bir başka şehir olan Dnipro’da bir kafede mum ışığında konuşurken, “Mariupol’da yaşıyorum, burası benim evim” dedi. “Bu ev benim kalemdi ve onu benden aldılar.”
Ayrıca yıkım listesinde her iki taraftaki binalar da var. Biri 11 Mart’ta en az bir hava saldırısıyla vuruldu; diğerinin duvarları harabe halindedir.
Bir heykelin kalıntıları ve diğer molozlar, Mayıs 2022’nin sonlarında Mariupol’da Rus kuvvetlerinin eline geçen son yer olan Azovstal çelik fabrikasının önünde duruyor.
Rusya şimdi tarihi şehir merkezine taşınıyor.
Rus televizyonunda yayınlanan bir görüntüye göre, Ekim ayında Rus yetkililer, Mariupol’un 1930’larda milyonlarca Ukraynalıyı öldüren Sovyet yapımı kıtlık Holodomor’un kurbanları için yaptığı anıtı dağıttı.
Ayrıca, Rusya’nın 2014’te Ukrayna’ya düzenlediği saldırının kurbanlarını anmak için iki duvar resmi çizdiler.
Doğu Ukrayna’yı yıllarca izleyen ABD’nin AGİT büyükelçisi Michael Carpenter, “Ukrayna kimliğine ilişkin gösterileri silmek gibi şeylere çok fazla zaman harcıyorlar ve Mariupol halkının ihtiyaçlarını karşılamak için çok az zaman harcıyorlar” dedi.
“Gözlerimizin önünde gelişen gerçekten çok acımasız, insanlık dışı bir kolonyal deney.”
Bir endüstri parkı olarak Potemkin tiyatrosu ve Azovstal
Rusya, Ukrayna’nın kalıntılarını yerle bir etmeye çalışırken, yeni bir nüfusa sahip yeni bir şehir için bir plan yaptı.
İlk olarak Ağustos ayında Rus sitesi The Village tarafından bildirilen ana plana göre, merkezinde tarihi Mariupol tiyatrosu yer alacak.
Görkemli Drama Tiyatrosu, 16 Mart’ta ikiz Rus hava saldırılarına kadar şehrin ana bomba sığınağı oldu. Yüzlerce kişi öldü ve bölge sakinleri, sitenin tüm yaz boyunca ceset koktuğunu söyledi.
Rus yetkililer, harabeleri gizlemek için uzaydan görülebilecek kadar yüksek bir perde yerleştirdiler ve tiyatronun ana hatlarını önceki yaşamını hayaletimsi bir şekilde hatırlatacak şekilde panellere kazıdılar.
Belgede ayrıca Ukrayna’nın son sığınağı olan, yıkılan Azovstal çelik fabrikasının kalıntılarının restore edilmesi planları da yer alıyor.
Alanın gelecek yılın sonuna kadar bir endüstri parkına dönüştürülmesi planlanıyor, ancak herhangi bir çalışmanın başladığına dair bir işaret yok.
Görüntüden alınan bu 2 Aralık 2022 görüntüsü, Moskova işgali altındaki Mariupol’daki Drama Tiyatrosu’nu çevreleyen eskrimleri gösteriyor
Ancak Maxar Technologies’in çatısında Rus Ordusu sloganı bulunan geniş U şeklindeki binayı gösteren uydu görüntülerine göre, bir Rus askeri yerleşkesi rekor sürede yukarı çıktı.
Rusya halihazırda en az 14 yeni apartman inşa etti – düşen sayının küçük bir kısmı – ve bombardımanda hasar verdiği hastanelerden en az ikisini onarıyor.
AP’nin elde ettiği videoda, eleştirilere rağmen Rusya’daki bölümünü koruyan Danimarkalı Rockwool firmasının yalıtımıyla istiflenmiş sıra sıra paletler görülüyor. İnşaat malzemeleri yaptırıma tabi değildir.
Rockwool’un İletişimden Sorumlu Başkan Yardımcısı Michael Zarin yaptığı açıklamada, yalıtım panellerinin şirketin “bilgisi veya onayı” olmadan dağıtıldığını ve ürünlerinin Ukraynalılara sağlık deva, sıcaklık ve barınak sağlamaya yardımcı olacağını umduğunu söyledi.
Videolar, yeni dairelerin pencerelerinde hiçbir mobilyanın görünmediğini ve dışarıdaki kaldırımlarda çok az kişinin göründüğünü gösteriyor.
Hâlâ Mariupol’da bulunan çok sayıda kişiye göre, yalnızca emekliler, engelliler ve işgalle bağlantılı kişiler bu ilaçları alıyor gibi görünüyor.
Eylül ayında bir kişi listeye başvurdu ve kendisini 11.700. sırada buldu. 2000 aralığında hala kendisi gibi bekleyen arkadaşları var.
Ve numarası 9.000’lerde olan tanıdığı yaşlı bir adam çoktan yeni binalardan birine taşındı.
“Nasıl olduğunu bilmiyorum. Spekülasyon yapmayacağım” dedi.
Yabancı gazeteciler, Moskova işgali altındaki Mariupol’da Rusya Savunma Bakanlığı’nın desteğiyle inşa edilen yeni bir apartman bloğundaki yeni bir birimin içine bakıyor, Temmuz 2022
Ancak adam, oturmaya uygun olmayan binaların yıkılmasıyla bir sorunu olmadığını söyledi. Yeni şehirde ihtiyatlı bir şekilde kendi şirketini yeniden kuruyor.
Ancak bir Rus Mariupol’ü için planlar, artık var olmayan bir nüfusa bağlı.
Binlerce Mariupol eski sakini, çok az seçenekle veya hiç seçeneği olmadan Rusya’ya gönderildi ve binlercesi de Ukrayna’nın diğer bölgelerine kaçtı.
Andryushchenko’nun tahminlerine göre, Mariupol’un yaklaşık 425.000 olan eski nüfusunun dörtte birinden biraz fazlası kaldı.
Mariupol için Rus ana planı, 2022’de 212.000 nüfusa ve 2030’a kadar 425.000’e geri dönmeyi öngörüyor.
Tahminlerini askerlerin evleri ve kamu binalarını ele geçirmesiyle ilgili bilgilerden alan Andryushchenko, şu anda Mariupol halkının yaklaşık 15.000’inin Rus askerleri olduğunu söyledi.
Rus çevik kuvvet polisinin ısı, elektrik ve su eksikliği nedeniyle protestoları engellemek için şehirde devriye gezmeye başladığını söyledi.
Olay yerinden çekilen videolar, inşaat kamyonları ile birlikte askeri konvoyların sokakları tıkadığını gösteriyor. AP’nin konuştuğu aktivist, Rus kuvvetlerinin Kharkiv ve Herson bölgelerinden çekilmesinden bu yana asker sayısında artış olduğunu da doğruladı.
Rusya’dan inşaat işçileri ayrılma belirtisi göstermedi ve kışa kadar Port City alışveriş merkezinin dışında çadırlar görüldü.
Temmuz 2022’de Mariupol’daki yeni belediye tıp merkezinin şantiyesinde arka planda bir Ortodoks kilisesi olan bir inşaat işçisi çalışıyor
Rus hükümetinin duyurularına ve işgal yetkilileri için çalışmayı reddettikten sonra şehri terk eden doktorlara göre, doktorlar ve şehir yöneticileri de Rusya’dan geldi.
Mariupol doğumlu Rus milletvekili Dmitry Sablin, Haziran ayında şehri ziyaret ettikten sonra Rus medyasına verdiği röportajda, “Artık Mariupol’dan başka Rus şehri yok.”
Kremlin, kalan Ukraynalıların geleceklerini Rus olarak görmelerini sağlamak için elinden geldiğince hızlı hareket ediyor.
15 Kasım’da Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, savunucuları olarak tanımladığı insanların kahramanlıklarından dolayı Mariupol’a “Askeri Zafer Şehri” unvanını verdi.
7 Aralık’ta Putin, Ukrayna’ya karşı savaşının Azak Denizi’ni “Rusya’nın iç denizine” çevirdiğini söyledi.
Bu, geride kalanların çoğuna gayet iyi uyuyor. Mariupol’un her zaman kendilerini Rus olarak gören bazı sakinleri olmuştur.
Bir kadın, “Beğenmeyen geri gelmez” dedi.
Ï Vendetta için
Rusya’nın Mariupol’u işgali, aileleri ve dostları iki kategoriye ayırdı: kalanlar ve kaçanlar. Her ikisi de Mariupol evvel’in ne olduğu ve ne olacağı ile boğuşur.
Ivan Kalinin kaçtığında, her ikisi de 9 Mart’ta doğum hastanesine düzenlenen Rus hava saldırısında öldürülen eşi Iryna’nın ve doğmamış ilk çocuklarının cesedini geride bıraktı. Ailesi ve onunki Mariupol’da kaldı.
Karısını en son doğum eyleminin başladığı sabah gördü ve karısı onu kıyafet ve çocuk bezi almaya gönderdi.
Hastaneye giderken askeri abluka altına hava saldırısı yapıldığını öğrendi. O ve babası ertesi gün cesedini başka bir hastanede buldular.
“Nasıl hayatta kaldığımı bile bilmiyorum,” dedi sessizce. “Her gün uyumak için içiyordum.”
Iryna Kalinin hamileliği sırasında bir Noel ağacının önünde duruyor. O ve doğmamış çocuğu, 9 Mart 2022’de bir Rus hava saldırısının bir doğum hastanesini vurmasının ardından öldü.
Şu anda Galler’de yaşayan Kalinin eve gitmeyi hayal bile edemiyor. Başka bir yerde yaşamı da hayal edemez.
“Orada olmak benim için çok acı verici. Bir noktada geri dönebilirim – sonuçta orası benim memleketim” dedi. “Her gün bunun bir rüya olduğunu umarak uyuyorum. Ve bunun bir gerçek olduğunu anlayarak uyanıyorum.”
Mariupol şimdi Rusya ve Ukrayna arasında bölünmüş durumda. Kalan bazı insanlar, sadece hayatlarına devam etmek için Rus vatandaşlığını bekliyorlar.
Yine de Rusça’da bulunmayan Ukraynaca ï harfi, şehrin her yerinde duvar yazıları olarak görülüyor – pek çok kişinin korku dolu olarak tanımladığı bir yerde küçük bir meydan okuma.
Dairesine Rus mermisi isabet eden Nepomnyshaya, geçenlerde rüyasında eve döndüğünü ve ekmek kokusu aldığını gördü. Ama dönebilirse veya geri dönecekse süresi yoktur.
“Mariupol’ün yeniden inşa edileceğine, sonuçta Ukrayna olacağına inanıyorum” dedi. “Ama bu kokunun sadece bir hatıra olduğunu biliyorum.”
Moskova şimdi harap ettiği şehri yeniden inşa etmek için çok çalışıyor ve yol boyunca savaş suçlarına dair her türlü kanıtı siliyor.
Şehrin dört bir yanında Rus işçiler günde en az bir kez bombalanan binaları yıkıyor ve parçalanmış bedenleri enkazla birlikte taşıyor.
Rus askeri konvoyları, hızla bir garnizon şehri haline gelen geniş caddelerde gümbürdüyor ve Rus askerleri, inşaatçılar, idareciler ve doktorlar ölen veya ayrılan binlerce Ukraynalının yerini alıyor.
Şehrin Ukrayna sokak adlarının çoğu, Mariupol’u kesen Barış Caddesi’nin Lenin Caddesi olarak adlandırılmasıyla Sovyet sokak adlarına geri dönüyor.
Girişinde şehrin adını bildiren büyük tabela bile Rus bayrağının kırmızı, beyaz ve mavi renkleriyle ve Rusça imlasıyla yeniden boyanmıştır.
Yerel aktörler, Moskova işgali altındaki Mariupol’da Filarmoni sahnesinde Rus oyun yazarı Anton Çehov’un Vaudeville oyununun provasını yapıyor, Haziran 2022
Birkaç açık okul Rusça müfredat öğretiyor, telefon ve televizyon ağları Rusça, Ukrayna para birimi ölüyor ve Mariupol artık Moskova saat diliminde.
Associated Press’in bulduğuna göre, eski Mariupol harabeleri üzerinde, en az bir Avrupalı şirketten alınan malzemelerle yeni bir Rus şehri yükseliyor.
Ancak işgal altındaki Mariupol’deki yaşam, sakinlerinin zaten çok iyi bildiği bir şeyin de altını çiziyor: Ruslar ne yaparsa yapsın, bir ölüm şehrinin üzerine inşa ediyorlar.
Bebek boyları için mavi bir tabut, kuzeni için pembe bir tabut
AP, 10.000’den fazla yeni mezarın şu anda Mariupol’u yaraladığını ve ölü sayısının en az 25.000 olan erken tahminden üç kat daha fazla olabileceğini buldu. Eski Ukrayna şehri de Moskova’nın 50.000’den fazla evi yıkma planları nedeniyle boşaltıldı.
Ölüm, Mariupol’u eteklerinde hızla büyüyen mezarlıklarda çevreliyor ve kokusu sonbahara kadar şehrin üzerinde oyalandı. Hem Mariupol’de hem de sürgünde hayatta kalanların anılarına musallat olur.
AP’nin konuştuğu düzinelerce sakinin her biri, 24 Şubat’taki geniş çaplı işgalle başlayan Mariupol kuşatması sırasında birinin öldürüldüğünü biliyordu.
Sevdiklerinin izini sürmek umuduyla her gün 30 kadar insan morga geliyor.
Lydya Erashova, beş yaşındaki oğlu Artem ve yedi yaşındaki yeğeni Angelina’nın Mart ayında bir Rus bombardımanından sonra ölmesini izledi. Aile, genç kuzenleri alelacele bir bahçedeki derme çatma bir mezara gömdü ve Mariupol’dan kaçtı.
Temmuz ayında çocukları yeniden gömmek için geri döndüler, ancak yoldayken cesetlerin çoktan çıkarılıp bir depoya götürüldüğünü öğrendiler. Şehir merkezine yaklaştıkça her blok bir öncekinden daha kasvetliydi.
9 Mart 2022’de Ukrayna’nın Mariupol kentinde Rus bombardımanı sırasında öldürülen iki genç kuzen Artem ve Angelina Erashov’un mezarları
Erashova, “Bu bir korku. Nereye bakarsanız bakın, hangi yöne bakarsanız bakın,” dedi. “Her şey siyah, yok edildi.”
Ne o ne de baldızı, çocuklarının cesetlerini teşhis etmek için depoya girmeye dayanamadı.
Kardeş olan kocaları, tek bir mezara konmak için biri pembe biri mavi olan minik tabutları seçti.
Şu anda Kanada’da bulunan Erashova, hiçbir Rus yeniden inşa planının Mariupol’ün kaybettiklerini geri getiremeyeceğini söyledi.
“Canımız elimizden alındı. Çocuğumuz elimizden alındı” dedi. “Çok saçma ve aptalca. Her fırsatta insanların öldürüldüğü ölü bir şehri nasıl geri getirirsin?”
Bir şehrin hafızasını silmek, her seferinde bir kazıcı
AP’ye göre tüm bunlar, Mariupol’ün bir Ukrayna şehri olarak kolektif tarihini ve hafızasını bastırmaya yönelik kapsamlı bir çabanın parçası.
Mariupol, işgalin ilk gününden itibaren Kremlin’in hedefindeydi. Rusya sınırına sadece 40 kilometre uzaklıktaki şehir, Azak Denizi’nde bir liman ve Rus ikmal hatları için çok önemli.
Şehir hava saldırıları ve top atışlarıyla amansızca vuruldu, haberleşmesi kesildi, yiyecek ve suyu kesildi.
Yine de Mariupol 86 gün boyun eğmeyi reddetti. Mayıs ayında Azovstal çelik fabrikasında kalan son Ukraynalı savaşçılar teslim olduğunda, Mariupol Ukrayna direnişinin bir sembolü haline gelmişti.
Bu direniş yüksek bir bedelle geldi. Rusya’nın Mariupol’u yok etmesinin eksiksizliği bugün hala görülebilir. Kent genelinde çekilen videolar ve uydu görüntüleri, 166 kilometrekarelik alanda neredeyse her binada cephanelerin izini bıraktığını gösteriyor.
Yangından kararmış duvarlar, gri yıkım tozu ve yaprakları parçalanmış ölü ağaçlarla şehrin geniş alanları renkten ve yaşamdan yoksun.
Donetsk Halk Cumhuriyeti olarak adlandırılan Mariupol’da şiddetli çatışmalar sırasında hasar gören bir apartmanın önünde bir otobüs duruyor, Kasım 2022
Ancak Mariupol’ün maruz kaldığı en kötü yıkım, hiçbir zaman tam olarak bilinemeyecek olan ölü sayısıyla ölçülebilir.
İşgalin son sekiz ayında alınan uydu görüntülerinin AP analizi, yalnızca uzaktaki Staryi Krym mezarlığında 8.500 yeni mezar ve her höyüğün altında muhtemelen birden fazla ceset olduğunu gösteriyor.
Kuşatmanın başında Ukraynalılar tarafından yaratılanlar da dahil olmak üzere şehrin çevresinde en az üç tane daha siper mezarlığı var.
Toplamda, toplu mezarlar konusunda uzman üç adli tıp patoloğu tarafından doğrulanan, Mariupol çevresine dağılmış toplam en az 10.300 yeni mezar var. Binlerce ceset muhtemelen mezarlığa bile ulaşamadı.
Mayıs ayında, şehir nihayet düştüğünde, sürgündeki belediye yönetimi bir asgarî’de 25.000 kişinin öldüğünü tahmin ediyordu.
Ancak Haziran ayından bu yana şehirdeki en az üç kişi, Rus işgal yetkilileri için sokaklardan ceset toplandığını belgeleyen işçilerle yapılan görüşmelere dayanarak öldürülen sayının üç katı veya daha fazla olduğunu söylüyor.
Mart ayında kaçan bir Mariupol sakini olan Svitlana Chebotareva, komşusunun yakındaki bir dairede öldüğünü ve cesedin hala orada olduğunu söyledi.
Chebotareva bu sonbaharda eşyalarını almaya yetecek kadar bir süreliğine eve döndü, çünkü bölge sakinleri kontrol noktalarından geçtikleri sürece gelip gitmekte özgürler. Rusların birkaç yeni daire teklifleri için minnettarlık beklediklerini söyledi.
Kiev’de “Yıkılan evler ve öldürülen insanlar karşılığında bize ‘şeker’ vermenin şimdi nasıl mümkün olduğunu bilmiyorum” dedi. “Ve yine de buna inanıyorlar.”
Sevgili sakinlerimiz, evlerinizi yıkmak için buradayız.
Duyurular, girişin yanındaki soyulmuş, delikli duvarlara bantlanmış ve “Sevgili sakinler” e hitaben yapılmıştır.
Mariupol’da kalanlar, binalarının yakında yıkılacağını bu şekilde öğreniyor.
Çoğu zaman, kırık camlara, donmuş borulara ve elektrik olmamasına rağmen, gidecek başka yerleri olmadığı için hala içeride yaşıyorlar.
Mariupol’da 300’den fazla bina yıkıldı veya yıkılmak üzere. Bazıları müstakil evler, ancak çoğu, 1960’larda bir konut krizi sırasında Sovyet lideri Nikita Kruşçev tarafından başlatılan, sözde kruşçovka tarzında çok katlı apartman blokları.
İçinde yaklaşık 180 veya daha fazla daire bulunan her bina, mümkün olduğu kadar çok aileyi barındıracak şekilde tasarlandı.
Bu, toplamda yıkımların 50.000’den fazla evi kaldıracağı anlamına gelir.
Mariupol’daki bir aktivist, liman kentindeki herkes gibi misilleme korkusuyla adının açıklanmasını istemeyen bir aktivist, “Tartışma yok, insanlar hazırlıklı değil” dedi. “İnsanlar hala bodrumlarda yaşıyor. Nereye gidebilecekleri belli değil.”
Bu 2022 fotoğrafı, Rusların işgal altındaki Ukrayna şehri Mariupol’da inşa ettiği en az 14 apartmandan birini gösteriyor.
Hala şehirde yaşayan ve şantiyelerde çalışan başka bir sakine göre, enkazla yalnızca Ruslar ilgileniyor. Belirtilen nedenin kazalardan kaçınmak olduğunu söyledi.
Ancak Dnipro’da sürgünde olan Mariupol belediye başkanının yardımcısı Petro Andryushchenko, asıl sebebin insanların götürülen çürüyen cesetleri görmemesini sağlamak olduğuna inanıyor.
Binaların birçoğunun, özellikle de Azovstal çevresindeki mahallede, hiçbir zaman düzgün bir şekilde gömülemeyecek 50 ila 100 ceset olduğunu söyledi. Bu ölümler kayıt dışı kalacak.
Rusya’nın yıkım listesindeki ve her an yıkılması planlanan binalardan biri de 110 Mytropolytska.
Taze pişmiş ekmek kokusu, doktor Inna Nepomnyshaya’yı hala altıncı kattaki dairesinde Mart ayındaki son gecesine geri getiriyor. Kuşatma altındaki şehrinde ekmeğin piyasa fiyatını görünce kendi ekmeğini pişirmeye karar verdi.
Ertesi sabah damadı geldiğinde koku havayı ısıttı. Ayrılma zamanı geldi, diye ısrar etti. Rus kuvvetleri yaklaşıyordu.
11 Mart’ta Rus tankları alacakaranlıkta kendine geldiğinde Nepomnyshaya kızının binasındaydı. Bir tank topunu 110 Mytropolytska’ya kaldırdı ve ateş etti.
Mermi, Nepomnyshaya’nın dairesinin duvarlarını paramparça etti ve üstündeki, altındaki ve arkasındaki komşuların duvarlarını yok etti.
Komşuların çoğu bodrumda toplanmıştı ama iki yaşlı kadın, Lydya ve Nataliya, merdivenleri inip çıkamadılar.
Cesetleri kısa bir süre sonra avluya gömülecekti.
Şehirle iletişim kesildiğinden, Nepomnyshaya, ailesi Ukrayna’nın kontrolündeki bölgeye kaçana kadar dairesinin kaderini öğrenmedi. Mariupol’den ayrılan pek çok kişi gibi o da şimdiki deriyse hâlâ şehirden bahsediyor.
Gücünü kaybetmiş bir başka şehir olan Dnipro’da bir kafede mum ışığında konuşurken, “Mariupol’da yaşıyorum, burası benim evim” dedi. “Bu ev benim kalemdi ve onu benden aldılar.”
Ayrıca yıkım listesinde her iki taraftaki binalar da var. Biri 11 Mart’ta en az bir hava saldırısıyla vuruldu; diğerinin duvarları harabe halindedir.
Bir heykelin kalıntıları ve diğer molozlar, Mayıs 2022’nin sonlarında Mariupol’da Rus kuvvetlerinin eline geçen son yer olan Azovstal çelik fabrikasının önünde duruyor.
Rusya şimdi tarihi şehir merkezine taşınıyor.
Rus televizyonunda yayınlanan bir görüntüye göre, Ekim ayında Rus yetkililer, Mariupol’un 1930’larda milyonlarca Ukraynalıyı öldüren Sovyet yapımı kıtlık Holodomor’un kurbanları için yaptığı anıtı dağıttı.
Ayrıca, Rusya’nın 2014’te Ukrayna’ya düzenlediği saldırının kurbanlarını anmak için iki duvar resmi çizdiler.
Doğu Ukrayna’yı yıllarca izleyen ABD’nin AGİT büyükelçisi Michael Carpenter, “Ukrayna kimliğine ilişkin gösterileri silmek gibi şeylere çok fazla zaman harcıyorlar ve Mariupol halkının ihtiyaçlarını karşılamak için çok az zaman harcıyorlar” dedi.
“Gözlerimizin önünde gelişen gerçekten çok acımasız, insanlık dışı bir kolonyal deney.”
Bir endüstri parkı olarak Potemkin tiyatrosu ve Azovstal
Rusya, Ukrayna’nın kalıntılarını yerle bir etmeye çalışırken, yeni bir nüfusa sahip yeni bir şehir için bir plan yaptı.
İlk olarak Ağustos ayında Rus sitesi The Village tarafından bildirilen ana plana göre, merkezinde tarihi Mariupol tiyatrosu yer alacak.
Görkemli Drama Tiyatrosu, 16 Mart’ta ikiz Rus hava saldırılarına kadar şehrin ana bomba sığınağı oldu. Yüzlerce kişi öldü ve bölge sakinleri, sitenin tüm yaz boyunca ceset koktuğunu söyledi.
Rus yetkililer, harabeleri gizlemek için uzaydan görülebilecek kadar yüksek bir perde yerleştirdiler ve tiyatronun ana hatlarını önceki yaşamını hayaletimsi bir şekilde hatırlatacak şekilde panellere kazıdılar.
Belgede ayrıca Ukrayna’nın son sığınağı olan, yıkılan Azovstal çelik fabrikasının kalıntılarının restore edilmesi planları da yer alıyor.
Alanın gelecek yılın sonuna kadar bir endüstri parkına dönüştürülmesi planlanıyor, ancak herhangi bir çalışmanın başladığına dair bir işaret yok.
Görüntüden alınan bu 2 Aralık 2022 görüntüsü, Moskova işgali altındaki Mariupol’daki Drama Tiyatrosu’nu çevreleyen eskrimleri gösteriyor
Ancak Maxar Technologies’in çatısında Rus Ordusu sloganı bulunan geniş U şeklindeki binayı gösteren uydu görüntülerine göre, bir Rus askeri yerleşkesi rekor sürede yukarı çıktı.
Rusya halihazırda en az 14 yeni apartman inşa etti – düşen sayının küçük bir kısmı – ve bombardımanda hasar verdiği hastanelerden en az ikisini onarıyor.
AP’nin elde ettiği videoda, eleştirilere rağmen Rusya’daki bölümünü koruyan Danimarkalı Rockwool firmasının yalıtımıyla istiflenmiş sıra sıra paletler görülüyor. İnşaat malzemeleri yaptırıma tabi değildir.
Rockwool’un İletişimden Sorumlu Başkan Yardımcısı Michael Zarin yaptığı açıklamada, yalıtım panellerinin şirketin “bilgisi veya onayı” olmadan dağıtıldığını ve ürünlerinin Ukraynalılara sağlık deva, sıcaklık ve barınak sağlamaya yardımcı olacağını umduğunu söyledi.
Videolar, yeni dairelerin pencerelerinde hiçbir mobilyanın görünmediğini ve dışarıdaki kaldırımlarda çok az kişinin göründüğünü gösteriyor.
Hâlâ Mariupol’da bulunan çok sayıda kişiye göre, yalnızca emekliler, engelliler ve işgalle bağlantılı kişiler bu ilaçları alıyor gibi görünüyor.
Eylül ayında bir kişi listeye başvurdu ve kendisini 11.700. sırada buldu. 2000 aralığında hala kendisi gibi bekleyen arkadaşları var.
Ve numarası 9.000’lerde olan tanıdığı yaşlı bir adam çoktan yeni binalardan birine taşındı.
“Nasıl olduğunu bilmiyorum. Spekülasyon yapmayacağım” dedi.
Yabancı gazeteciler, Moskova işgali altındaki Mariupol’da Rusya Savunma Bakanlığı’nın desteğiyle inşa edilen yeni bir apartman bloğundaki yeni bir birimin içine bakıyor, Temmuz 2022
Ancak adam, oturmaya uygun olmayan binaların yıkılmasıyla bir sorunu olmadığını söyledi. Yeni şehirde ihtiyatlı bir şekilde kendi şirketini yeniden kuruyor.
Ancak bir Rus Mariupol’ü için planlar, artık var olmayan bir nüfusa bağlı.
Binlerce Mariupol eski sakini, çok az seçenekle veya hiç seçeneği olmadan Rusya’ya gönderildi ve binlercesi de Ukrayna’nın diğer bölgelerine kaçtı.
Andryushchenko’nun tahminlerine göre, Mariupol’un yaklaşık 425.000 olan eski nüfusunun dörtte birinden biraz fazlası kaldı.
Mariupol için Rus ana planı, 2022’de 212.000 nüfusa ve 2030’a kadar 425.000’e geri dönmeyi öngörüyor.
Tahminlerini askerlerin evleri ve kamu binalarını ele geçirmesiyle ilgili bilgilerden alan Andryushchenko, şu anda Mariupol halkının yaklaşık 15.000’inin Rus askerleri olduğunu söyledi.
Rus çevik kuvvet polisinin ısı, elektrik ve su eksikliği nedeniyle protestoları engellemek için şehirde devriye gezmeye başladığını söyledi.
Olay yerinden çekilen videolar, inşaat kamyonları ile birlikte askeri konvoyların sokakları tıkadığını gösteriyor. AP’nin konuştuğu aktivist, Rus kuvvetlerinin Kharkiv ve Herson bölgelerinden çekilmesinden bu yana asker sayısında artış olduğunu da doğruladı.
Rusya’dan inşaat işçileri ayrılma belirtisi göstermedi ve kışa kadar Port City alışveriş merkezinin dışında çadırlar görüldü.
Temmuz 2022’de Mariupol’daki yeni belediye tıp merkezinin şantiyesinde arka planda bir Ortodoks kilisesi olan bir inşaat işçisi çalışıyor
Rus hükümetinin duyurularına ve işgal yetkilileri için çalışmayı reddettikten sonra şehri terk eden doktorlara göre, doktorlar ve şehir yöneticileri de Rusya’dan geldi.
Mariupol doğumlu Rus milletvekili Dmitry Sablin, Haziran ayında şehri ziyaret ettikten sonra Rus medyasına verdiği röportajda, “Artık Mariupol’dan başka Rus şehri yok.”
Kremlin, kalan Ukraynalıların geleceklerini Rus olarak görmelerini sağlamak için elinden geldiğince hızlı hareket ediyor.
15 Kasım’da Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, savunucuları olarak tanımladığı insanların kahramanlıklarından dolayı Mariupol’a “Askeri Zafer Şehri” unvanını verdi.
7 Aralık’ta Putin, Ukrayna’ya karşı savaşının Azak Denizi’ni “Rusya’nın iç denizine” çevirdiğini söyledi.
Bu, geride kalanların çoğuna gayet iyi uyuyor. Mariupol’un her zaman kendilerini Rus olarak gören bazı sakinleri olmuştur.
Bir kadın, “Beğenmeyen geri gelmez” dedi.
Ï Vendetta için
Rusya’nın Mariupol’u işgali, aileleri ve dostları iki kategoriye ayırdı: kalanlar ve kaçanlar. Her ikisi de Mariupol evvel’in ne olduğu ve ne olacağı ile boğuşur.
Ivan Kalinin kaçtığında, her ikisi de 9 Mart’ta doğum hastanesine düzenlenen Rus hava saldırısında öldürülen eşi Iryna’nın ve doğmamış ilk çocuklarının cesedini geride bıraktı. Ailesi ve onunki Mariupol’da kaldı.
Karısını en son doğum eyleminin başladığı sabah gördü ve karısı onu kıyafet ve çocuk bezi almaya gönderdi.
Hastaneye giderken askeri abluka altına hava saldırısı yapıldığını öğrendi. O ve babası ertesi gün cesedini başka bir hastanede buldular.
“Nasıl hayatta kaldığımı bile bilmiyorum,” dedi sessizce. “Her gün uyumak için içiyordum.”
Iryna Kalinin hamileliği sırasında bir Noel ağacının önünde duruyor. O ve doğmamış çocuğu, 9 Mart 2022’de bir Rus hava saldırısının bir doğum hastanesini vurmasının ardından öldü.
Şu anda Galler’de yaşayan Kalinin eve gitmeyi hayal bile edemiyor. Başka bir yerde yaşamı da hayal edemez.
“Orada olmak benim için çok acı verici. Bir noktada geri dönebilirim – sonuçta orası benim memleketim” dedi. “Her gün bunun bir rüya olduğunu umarak uyuyorum. Ve bunun bir gerçek olduğunu anlayarak uyanıyorum.”
Mariupol şimdi Rusya ve Ukrayna arasında bölünmüş durumda. Kalan bazı insanlar, sadece hayatlarına devam etmek için Rus vatandaşlığını bekliyorlar.
Yine de Rusça’da bulunmayan Ukraynaca ï harfi, şehrin her yerinde duvar yazıları olarak görülüyor – pek çok kişinin korku dolu olarak tanımladığı bir yerde küçük bir meydan okuma.
Dairesine Rus mermisi isabet eden Nepomnyshaya, geçenlerde rüyasında eve döndüğünü ve ekmek kokusu aldığını gördü. Ama dönebilirse veya geri dönecekse süresi yoktur.
“Mariupol’ün yeniden inşa edileceğine, sonuçta Ukrayna olacağına inanıyorum” dedi. “Ama bu kokunun sadece bir hatıra olduğunu biliyorum.”