Enflasyonu kontrol etmek için merkez bankalarının elinde çeşitli araçlar bulunmaktadır; bunlardan en yaygın olanı kısa vadeli faiz oranlarının belirlenmesidir. Üstlendikleri eylemler dizisine para politikası denir.
Ancak merkez bankaları aynı zamanda “sıfır enflasyon” yerine “istikrarlı enflasyon” hedefini de kendilerine empoze ettiler. Amerika Birleşik Devletleri Federal Rezervi, maksimum istihdamı ve fiyat istikrarını teşvik etme (ikili) yetkisine sahiptir. Peki “fiyat istikrarı” nasıl tanımlanıyor? Ünlü Cantinflas'ın da söylediği gibi: detay bu. Federal Reserve'e göre, zaman içinde yıllık ortalama %2'lik büyüme, onun talimatıyla en tutarlı olanıdır.
Benzer bir olay bizim ülkemizde de oluyor. Meksika Bankası Yasası'nın 2. Maddesi, ulusal para birimine atıfta bulunarak “öncelikli hedef olarak söz konusu para biriminin satın alma gücünün istikrarını sağlamak” olacağını belirtiyor. Aynı şekilde Merkez Bankası da bundan 20 yıl önce artı/eksi %1 değişim aralığıyla yıllık %3 enflasyon hedefini benimsemişti.
Ekonomik büyümeyi teşvik etmek, belki de merkez bankalarının enflasyonda sürekli büyümeyi hedeflemesini meşrulaştıran en yaygın argümandır. Enflasyonun “kontrollü” olduğu durumlarda şirketlerin, fiyatların artmasıyla daha fazla fayda elde etmek amacıyla üretim ve işçi alımını artıracağı belirtiliyor. Aynı zamanda, daha yüksek istihdam seviyesinin bir sonucu olarak daha fazla gelire sahip olan ve fiyatlarda artış bekleyen hane halkı, harcamalarını artıracak ve mevcut tüketime daha fazla öncelik verecek (tasarruf etmeye o kadar da değmez).
Öte yandan, fiyatların düşmesi nedeniyle daha düşük kar öngören şirketlerin üretimlerini ve işçi talebini azaltma eğiliminde oldukları ileri sürülüyor. İnsanlar gelir kaynaklarını – işlerini – kaybederlerse ve fiyatların düşeceğini beklerlerse, özellikle günümüzde tüketimi azaltacaklar.
Klasik anlamda fiyat sisteminin temel işlevi, ekonomik büyümeyi teşvik etmek değil, arz ve talebi koordine etmeye yardımcı olmaktır. Örneğin, bir ürünün nispi fiyatının, tüketici tercihlerindeki bir değişiklik gibi çeşitli nedenlerden dolayı meydana gelebilecek talepteki bir genişleme nedeniyle arttığını varsayalım. Fiyatlardaki artış, üreticilere bu ürünün kıtlaştığını ve daha fazla kar elde etmek için arzlarını artırmaya çalışacaklarını gösteriyor. Böylece, başlangıçtaki talep genişlemesini arz artışı takip edecek ve piyasa yeniden dengeye kavuşacaktır.
Ancak merkez bankaları aynı zamanda “sıfır enflasyon” yerine “istikrarlı enflasyon” hedefini de kendilerine empoze ettiler. Amerika Birleşik Devletleri Federal Rezervi, maksimum istihdamı ve fiyat istikrarını teşvik etme (ikili) yetkisine sahiptir. Peki “fiyat istikrarı” nasıl tanımlanıyor? Ünlü Cantinflas'ın da söylediği gibi: detay bu. Federal Reserve'e göre, zaman içinde yıllık ortalama %2'lik büyüme, onun talimatıyla en tutarlı olanıdır.
Benzer bir olay bizim ülkemizde de oluyor. Meksika Bankası Yasası'nın 2. Maddesi, ulusal para birimine atıfta bulunarak “öncelikli hedef olarak söz konusu para biriminin satın alma gücünün istikrarını sağlamak” olacağını belirtiyor. Aynı şekilde Merkez Bankası da bundan 20 yıl önce artı/eksi %1 değişim aralığıyla yıllık %3 enflasyon hedefini benimsemişti.
Ekonomik büyümeyi teşvik etmek, belki de merkez bankalarının enflasyonda sürekli büyümeyi hedeflemesini meşrulaştıran en yaygın argümandır. Enflasyonun “kontrollü” olduğu durumlarda şirketlerin, fiyatların artmasıyla daha fazla fayda elde etmek amacıyla üretim ve işçi alımını artıracağı belirtiliyor. Aynı zamanda, daha yüksek istihdam seviyesinin bir sonucu olarak daha fazla gelire sahip olan ve fiyatlarda artış bekleyen hane halkı, harcamalarını artıracak ve mevcut tüketime daha fazla öncelik verecek (tasarruf etmeye o kadar da değmez).
Öte yandan, fiyatların düşmesi nedeniyle daha düşük kar öngören şirketlerin üretimlerini ve işçi talebini azaltma eğiliminde oldukları ileri sürülüyor. İnsanlar gelir kaynaklarını – işlerini – kaybederlerse ve fiyatların düşeceğini beklerlerse, özellikle günümüzde tüketimi azaltacaklar.
Klasik anlamda fiyat sisteminin temel işlevi, ekonomik büyümeyi teşvik etmek değil, arz ve talebi koordine etmeye yardımcı olmaktır. Örneğin, bir ürünün nispi fiyatının, tüketici tercihlerindeki bir değişiklik gibi çeşitli nedenlerden dolayı meydana gelebilecek talepteki bir genişleme nedeniyle arttığını varsayalım. Fiyatlardaki artış, üreticilere bu ürünün kıtlaştığını ve daha fazla kar elde etmek için arzlarını artırmaya çalışacaklarını gösteriyor. Böylece, başlangıçtaki talep genişlemesini arz artışı takip edecek ve piyasa yeniden dengeye kavuşacaktır.