NATO’nun Rusya hudutlarında genişleme isteği devam ederken, son vakit içinderın en çok konuşulan konusu da İsveç ve Finlandiya’nın bu ittifaka dahil olup olmayacağı etrafında şekilleniyor. Sovyetler Birliği’ni kendine yönelik ‘en değerli tehdit’ olarak bakılırsan ve varlık niçinini bu ‘tehdide’ dayandırarak ittifakı yayma maksadıyla hareket eden ABD liderliğindeki NATO’nun, uzmanlara bakılırsa ‘gorev amacını’ tamamlamasına rağmen durmaya niyeti yok. Bu niçinle NATO, farklı yıllarde Rusya ile masaya oturmuş ve ‘artık’ yayılım göstermeyeceğinin de kelamı vermişti. Bunun örneklerinden biri de tam 25 yıl evvel, 27 Mayıs 1997′de, NATO ile Rusya içinde imzalanan ‘Kurucu Senedi’ muahedesi oldu.
Kurucu Senedi nedir?
Uluslararası bağlar uzmanı Doç Dr. Merve İrem Yapıcı’ya gore dönemin Rus politikası, NATO genişlemesine karşı çıkmaya devam etmek ve beraberinde mümkün genişlemenin olumsuz neticelerinı en aza indirmek için görüşmeleri sürdürmek üzerine heyetiydi. Bu niçinle ittifak ile anlaşmak isteyen Rusya, NATO’nun yeni üye ülkelerin topraklarında nükleer silah konuşlandırmayacağını taahhüt eden ‘İkili Münasebetler, İşbirliği ve Güvenlik Kurucu Senedi’nin imzalanmasını önerdi.
Eski rekabet devrinin geride bırakılmasını sağlama maksadı ile 1997 tarihinde Paris’te imzalanan Kurucu Senedi’ne nazaran taraflar, birbirlerini düşman olarak görmediklerini teyit ederek, birbirlerinin sınır bölgelerine kıymetli askeri kuvvetler konuşlandırmama sözü vermiş oldu. Ayrıyeten mutabakatla birlikte, 2002’de kurulan NATO-Rusya Konseyi‘nin de temelleri atıldı.
Anlaşma hangi hususları içeriyor?
Dört bölümden oluşan muahedenin birinci kısmında, ortaklığın temelini oluşturacak prensipler, detaylı olarak açıklandı. Mutabakatın esas unsurları ise uluslararası normlara bağlılık, devletlerin egemenliğine ve bağımsızlığına saygı, uyuşmazlıkların barışçıl yollardan çözülmesiydi. bu biçimdece NATO askeri amaçlı genişlemeyeceği kelamını vermiş, Rusya ile işbirliği yoluna gideceğini taahhüt etmişti. Muahedenin hususları ise şöyle:
Avrupa-Atlantik bölgesinde güvenlik ve istikrarın güçlendirilmesi hedefiyle kuvvetli, istikrarlı, uzun vadeli ve eşit iştirak ve işbirliğinin şeffaflığı temelinde kalkınma, demokrasi, siyasi çoğulculuk, hukukun üstünlüğü ve insan haklarına ve sivil özgürlüklere hürmetin yanı sıra bir piyasa iktisadının geliştirilmesinin, paylaşılan refah ve kapsamlı güvenliğin geliştirilmesinde oynadığı hayati rolün tanınması,
Birbirlerine yahut öteki bir devlete karşı kuvvet kullanmasından yahut kuvvet tehdidinden, egemenliğine, toprak bütünlüğüne yahut siyasi bağımsızlığına ziyan vermesinden, rastgele bir biçimde Birleşmiş Milletler Şartı ve Helsinki Son Senedi’nde yer alan İlkeler Bildirgesi’ne alışılmamış olan her şeyden vazgeçmek,
Helsinki Kesin Senedi ve öteki Avrupa Güvenlik ve İş Birliği Teşkilatı (AGİT) dokümanlarında açıklandıği üzere, tüm devletlerin egemenliğine, bağımsızlığına ve toprak bütünlüğüne ve kendi güvenliklerini sağlama yollarını seçme haklarına, hudutların dokunulmazlığına ve halkların kendi bahtını tayin hakkına hürmet gösterilmesi,
Savunma siyasetlerinin ve askeri doktrinlerin geliştirilmesi ve uygulanmasında karşılıklı şeffaflık;
BM ve AGİT prensiplerine uygun olarak çatışmaların önlenmesi ve uyuşmazlıkların barışçıl yollarla çözülmesi,
BM Güvenlik Kurulu tarafınca yönetilen yahut AGİT’in sorumluluğu altındaki barışı muhafaza operasyonları için olay bazında takviye.
Ayrıca muahedede karşılıklı bir istişare ve işbirliği organı olarak Rusya-NATO Konseyi‘nin oluşturulmasını ve bu cins istişarelerin temel prensiplerini tanımlıyordu. Rusya ve NATO’nun haklarının öbür devletlerin çıkarlarını ihlal edecek biçimde kullanılmasının yasaklanması da bu unsurlar içinde yer aldı.
NATO Askeri Komite Lideri: Kurucu Senedi, NATO’nun Doğu Avrupa’daki askeri varlığını genişletmesini engellemez
Tüm bunlara karşın NATO’nun genişleme dileği, imzalanan tüm evrakları ve kelamları geçersiz kılarak, mevcut krizleri de önlemeye yardımcı olmuyor. Hatta o denli ki, NATO Askeri Komite Lideri Amiral Rob Bauer, 4 Mayıs 2022’de NATO’nun genişlemesine yönelik Financial Times’a verdiği demeçte, NATO-Rusya Kurucu Senedi‘nin, NATO’nun Doğu Avrupa‘daki askeri varlığını genişletmesini engellemeyeceğini aktarmıştı. Bauer, muahedeye değinerek, “NATO-Rusya mutabakatı hala ortada. Şimdilik siyasi seviyedeki genel kanaat, muahedeyi bitirmediğimiz tarafındadır. Lakin muahede, gereken şeyleri yapmamızı engelleyemez” demişti.
Rusya Devlet Lideri Putin: Batılı ortaklarımızın verdiği garantilere ne oldu?
1997’de taraflar içinde imzalanan mutabakatlara ve kurulan işbirliklerine karşın, NATO’nun devamlı olarak genişlemesi, yayıldığı ülkelerde üsler açması ve askeri teçhizat konuşlandırması, Rusya’nın yansısını toplamaya başladı. bu biçimdece bağlarda yaşanan iyileşme de Rusya’nın ‘endişelerinin’ gölgesinde kalmış oldu. Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, vakit içerisinde bir fazlaca defa mevzu ile alakalı olarak NATO yetkilileri ile milletlerarası platformlarda konuşmalar yaptı. 2007’de Münih Güvenlik Konferansı‘nda konuşma yapan Putin, bilhassa de Baltık ülkelerinin 2004’te itifaka katılmasıyla bir arada Batılı güçlerin NATO’ya dahil olarak değerli ölçüde genişlemesine dikkat çekmiş, “Varşova Paktı’nın dağılmasından daha sonra Batılı ortaklarımızın verdiği teminatlara ne oldu?” açıklamasında bulunmuştu.
‘ABD sonlarına füzeler yerleştiren biz miyiz’
En son Aralık 2021‘de Rusya, NATO’nun doğuya hakikat genişlemesini durdurmasını ve askeri altyapısını, Kuruluş senedinin imzalandığı 1997 yılı hudutlarına geri döndürmesini talep etti. Güvenlik tekliflerini Washington ve NATO’ya gönderen Rusya ismine konuşan Putin, şu tabirleri kullandı:
“NATO’nun doğuya hakikat genişlemesinin kabul edilemez olduğunu açık bir halde belirttik. Bunda anlaşılmayacak ne var? ABD hudutlarına füzeler yerleştiren biz miyiz? ABD dahil Batı ile münasebetlerimizin eşsiz, hatta neredeyse müttefiklik düzeyinde olduğu devir NATO’nun doğuya hakikat genişlemesi konusundaki tasalarımız ve ikazlarımız büsbütün görmezden gelindi. Bu, Rusya için en önemli meydan okuma. Batılı meslektaşlarımızın bariz saldırgan tavrı devam ederse askeri ve teknik tedbirler alacağız ve dostça olmayan adımlara karşı sert bir biçimde karşılık vereceğiz.”
NATO yayılımını sürdürüyor
Başlangıçta 12 ülkeden oluşan NATO, 2004 yılında yedi Baltık ülkesini içeren en büyük genişleme sıçramalarında birini yaşadı. Bulgaristan, Romanya, Estonya, Letonya, Litvanya, Slovakya ve Slovenya, NATO’ya dahil oldu. 2009’da Arnavutluk ve Hırvatistan, 2017’de Karadağ ittifaka üye olurken en son 2020’de Kuzey Makedonya 30’uncu ülke olarak ittifaka kabul edildi. Ayrıyeten Ukrayna ve Gürcistan’ın NATO’ya iştiraki çoğunlukla gündeme gelirken, en son İsveç ve Finlandiya’nın mümkün üye ülke olması tartışılıyor.
Kurucu Senedi nedir?
Uluslararası bağlar uzmanı Doç Dr. Merve İrem Yapıcı’ya gore dönemin Rus politikası, NATO genişlemesine karşı çıkmaya devam etmek ve beraberinde mümkün genişlemenin olumsuz neticelerinı en aza indirmek için görüşmeleri sürdürmek üzerine heyetiydi. Bu niçinle ittifak ile anlaşmak isteyen Rusya, NATO’nun yeni üye ülkelerin topraklarında nükleer silah konuşlandırmayacağını taahhüt eden ‘İkili Münasebetler, İşbirliği ve Güvenlik Kurucu Senedi’nin imzalanmasını önerdi.
Eski rekabet devrinin geride bırakılmasını sağlama maksadı ile 1997 tarihinde Paris’te imzalanan Kurucu Senedi’ne nazaran taraflar, birbirlerini düşman olarak görmediklerini teyit ederek, birbirlerinin sınır bölgelerine kıymetli askeri kuvvetler konuşlandırmama sözü vermiş oldu. Ayrıyeten mutabakatla birlikte, 2002’de kurulan NATO-Rusya Konseyi‘nin de temelleri atıldı.
Anlaşma hangi hususları içeriyor?
Dört bölümden oluşan muahedenin birinci kısmında, ortaklığın temelini oluşturacak prensipler, detaylı olarak açıklandı. Mutabakatın esas unsurları ise uluslararası normlara bağlılık, devletlerin egemenliğine ve bağımsızlığına saygı, uyuşmazlıkların barışçıl yollardan çözülmesiydi. bu biçimdece NATO askeri amaçlı genişlemeyeceği kelamını vermiş, Rusya ile işbirliği yoluna gideceğini taahhüt etmişti. Muahedenin hususları ise şöyle:
Avrupa-Atlantik bölgesinde güvenlik ve istikrarın güçlendirilmesi hedefiyle kuvvetli, istikrarlı, uzun vadeli ve eşit iştirak ve işbirliğinin şeffaflığı temelinde kalkınma, demokrasi, siyasi çoğulculuk, hukukun üstünlüğü ve insan haklarına ve sivil özgürlüklere hürmetin yanı sıra bir piyasa iktisadının geliştirilmesinin, paylaşılan refah ve kapsamlı güvenliğin geliştirilmesinde oynadığı hayati rolün tanınması,
Birbirlerine yahut öteki bir devlete karşı kuvvet kullanmasından yahut kuvvet tehdidinden, egemenliğine, toprak bütünlüğüne yahut siyasi bağımsızlığına ziyan vermesinden, rastgele bir biçimde Birleşmiş Milletler Şartı ve Helsinki Son Senedi’nde yer alan İlkeler Bildirgesi’ne alışılmamış olan her şeyden vazgeçmek,
Helsinki Kesin Senedi ve öteki Avrupa Güvenlik ve İş Birliği Teşkilatı (AGİT) dokümanlarında açıklandıği üzere, tüm devletlerin egemenliğine, bağımsızlığına ve toprak bütünlüğüne ve kendi güvenliklerini sağlama yollarını seçme haklarına, hudutların dokunulmazlığına ve halkların kendi bahtını tayin hakkına hürmet gösterilmesi,
Savunma siyasetlerinin ve askeri doktrinlerin geliştirilmesi ve uygulanmasında karşılıklı şeffaflık;
BM ve AGİT prensiplerine uygun olarak çatışmaların önlenmesi ve uyuşmazlıkların barışçıl yollarla çözülmesi,
BM Güvenlik Kurulu tarafınca yönetilen yahut AGİT’in sorumluluğu altındaki barışı muhafaza operasyonları için olay bazında takviye.
Ayrıca muahedede karşılıklı bir istişare ve işbirliği organı olarak Rusya-NATO Konseyi‘nin oluşturulmasını ve bu cins istişarelerin temel prensiplerini tanımlıyordu. Rusya ve NATO’nun haklarının öbür devletlerin çıkarlarını ihlal edecek biçimde kullanılmasının yasaklanması da bu unsurlar içinde yer aldı.
NATO Askeri Komite Lideri: Kurucu Senedi, NATO’nun Doğu Avrupa’daki askeri varlığını genişletmesini engellemez
Tüm bunlara karşın NATO’nun genişleme dileği, imzalanan tüm evrakları ve kelamları geçersiz kılarak, mevcut krizleri de önlemeye yardımcı olmuyor. Hatta o denli ki, NATO Askeri Komite Lideri Amiral Rob Bauer, 4 Mayıs 2022’de NATO’nun genişlemesine yönelik Financial Times’a verdiği demeçte, NATO-Rusya Kurucu Senedi‘nin, NATO’nun Doğu Avrupa‘daki askeri varlığını genişletmesini engellemeyeceğini aktarmıştı. Bauer, muahedeye değinerek, “NATO-Rusya mutabakatı hala ortada. Şimdilik siyasi seviyedeki genel kanaat, muahedeyi bitirmediğimiz tarafındadır. Lakin muahede, gereken şeyleri yapmamızı engelleyemez” demişti.
Rusya Devlet Lideri Putin: Batılı ortaklarımızın verdiği garantilere ne oldu?
1997’de taraflar içinde imzalanan mutabakatlara ve kurulan işbirliklerine karşın, NATO’nun devamlı olarak genişlemesi, yayıldığı ülkelerde üsler açması ve askeri teçhizat konuşlandırması, Rusya’nın yansısını toplamaya başladı. bu biçimdece bağlarda yaşanan iyileşme de Rusya’nın ‘endişelerinin’ gölgesinde kalmış oldu. Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, vakit içerisinde bir fazlaca defa mevzu ile alakalı olarak NATO yetkilileri ile milletlerarası platformlarda konuşmalar yaptı. 2007’de Münih Güvenlik Konferansı‘nda konuşma yapan Putin, bilhassa de Baltık ülkelerinin 2004’te itifaka katılmasıyla bir arada Batılı güçlerin NATO’ya dahil olarak değerli ölçüde genişlemesine dikkat çekmiş, “Varşova Paktı’nın dağılmasından daha sonra Batılı ortaklarımızın verdiği teminatlara ne oldu?” açıklamasında bulunmuştu.
‘ABD sonlarına füzeler yerleştiren biz miyiz’
En son Aralık 2021‘de Rusya, NATO’nun doğuya hakikat genişlemesini durdurmasını ve askeri altyapısını, Kuruluş senedinin imzalandığı 1997 yılı hudutlarına geri döndürmesini talep etti. Güvenlik tekliflerini Washington ve NATO’ya gönderen Rusya ismine konuşan Putin, şu tabirleri kullandı:
“NATO’nun doğuya hakikat genişlemesinin kabul edilemez olduğunu açık bir halde belirttik. Bunda anlaşılmayacak ne var? ABD hudutlarına füzeler yerleştiren biz miyiz? ABD dahil Batı ile münasebetlerimizin eşsiz, hatta neredeyse müttefiklik düzeyinde olduğu devir NATO’nun doğuya hakikat genişlemesi konusundaki tasalarımız ve ikazlarımız büsbütün görmezden gelindi. Bu, Rusya için en önemli meydan okuma. Batılı meslektaşlarımızın bariz saldırgan tavrı devam ederse askeri ve teknik tedbirler alacağız ve dostça olmayan adımlara karşı sert bir biçimde karşılık vereceğiz.”
NATO yayılımını sürdürüyor
Başlangıçta 12 ülkeden oluşan NATO, 2004 yılında yedi Baltık ülkesini içeren en büyük genişleme sıçramalarında birini yaşadı. Bulgaristan, Romanya, Estonya, Letonya, Litvanya, Slovakya ve Slovenya, NATO’ya dahil oldu. 2009’da Arnavutluk ve Hırvatistan, 2017’de Karadağ ittifaka üye olurken en son 2020’de Kuzey Makedonya 30’uncu ülke olarak ittifaka kabul edildi. Ayrıyeten Ukrayna ve Gürcistan’ın NATO’ya iştiraki çoğunlukla gündeme gelirken, en son İsveç ve Finlandiya’nın mümkün üye ülke olması tartışılıyor.