ABD’nin New York eyaletindeki Dünya Ticaret Merkezi’nin binası olan İkiz Kuleler’e 11 Eylül 2001’de El Kaide’nin atak gerçekleştirmesinden bu yana dünya gündeminden şiddet, kaos ve çatışma hiç eksik olmadı. Hücumların üzerinden bir ay bile geçmeden, devrin ABD Lideri George W. Bush önderliğinde misilleme olarak ‘demokrasi götürme’ vaadiyle başlayan Afganistan işgali, Taliban hükümetine son vermekle devam etmiş, akabinde da 2003 yılında NATO, Afganistan’daki memleketler arası güvenlik güçlerinin denetimini üstlenmişti.
1 Mayıs 2011’e gelindiğinde ise savaşın başlamasına sebep olan 11 Eylül ataklarının sorumluluğunu üstüne alan Bin Ladin’in, Pakistan’da ABD askerlerince öldürülmesi, Afganistan’da savaşın sürdürülmesine ait devam eden tartışmaları da birlikteinde getirdi. Bunun üzerine periyodun ABD Lideri Barack Obama, misyonun tamamlandığını kamuoyuna duyurdu.
Obama devrinde başlayan Afganistan’dan kademeli olarak geri çekilme planının yerini, Obama’dan daha sonra gelen Donald Trump’ın Taliban ile yaptığı ‘barış’ mutabakatları aldı. Amerika’nın vaktinde idareden düşürdüğü Taliban’ın aslında güçten düşmediği de yıllar ortasında anlaşılmış oldu. Yapılan mutabakatlardan daha sonra Afganistan’da Amerika ve müttefiklerine karşı zafer kazandığını ilan eden Taliban ise, işgalcilerin ders alması gerektiğini söz ederek Afganistan’da bulunan tüm ülkeleri açıkça uyardı.
Yıkımlarla anılan ABD, sonuçsuz biten işgal
Geçen yılların akabinde Taliban’la bu yılın mayıs ayında Afganistan’dan çekileceğine dair muahede imzalayan ABD, basında çoğunlukla ‘başarısızlığı’ ve getirdiği ‘yıkım’ ile anılmaya başlandı. Amerikan birliklerinin vakit ortasında ülkeden çekilmeye başlamasıyla, Taliban güçleri de vilayet merkezlerini ele geçirerek süratle yayılma fırsatı elde etti. 30 Ağustos’ta son ABD askerini taşıyan uçağın da bölgeden ayrılması sırasında Taliban, 15 gündür ülke idaresini elinde bulunduruyordu. bu biçimdece ”Amerika’nın en uzun savaşı” da 20 yıl ortasında hedeflenen hususların yerine getirilmemesi üzerine sonuçsuz bir biçimde sona erdi.
71 binden çoksı sivil yaklaşık 241 bin kişinin hayatını kaybettiği savaşta, Afganistan’da vazife yapan NATO ve öteki ülkelerden ise 1144 asker hayatını kaybetti. ABD’nin 2020 prestijiyle borçlanarak finanse ettiği Afganistan ve Irak savaşlarının maliyetinin 2 trilyon doları geçtiği bilinirken, savaşın trilyonlara ulaşan maliyetini Amerikalılar ödemeye devam edecek.
Afganistan’ın denetimi 111 gündür Taliban’ın elinde
Tabloya Afganistan açısından bakıldığında ise durum fazlaca daha ağır görünüyor. Kabil’i işgal ederek hükümeti deviren Taliban, bugün itibariyle 111 gündür Afganistan idaresini elinde bulunduruyor.
Pekala, geçen 100 günü aşkın süreçte Amerika’nın arkasında bırakarak Taliban’a teslim ettiği Afganistan’da neler yaşandı? Sputnik Türkiye, bölgedeki kaynaklarına ulaşarak bu bahsin takipçisi oldu.
Sputnik’in infografiğinde, 15 Ağustos tarihinden itibaran geçen 100 günlük süreç içerisinde Taliban idarede değişen mevzu başlıkları derlendi.
Afgan hükümet yetkilileri ve askerlerin kaçışı
Evvelce Taliban tarafınca terörize edilen Afganistan’ın bahtı, 15 Ağustos’ta tüm idarenin Taliban’a geçmesiyle birlikte büsbütün seyir değiştirdi. Pazar gecesi, Taliban’ın Kabil’e girmesiyle birlikte Afganistan eski Cumhurbaşkanı Eşref Gani, ülkesinden kaçarak Birleşik Arap Emirlikleri’ne (BAE) yerleşti. Kabil’i savunmadan teslim eden Afgan hükümetine bağlı askeri güçler ise ülkeden kaçmak için hudutlara akın etti. Kimi Afgan birliklerin de helikopterlerle Özbekistan’a gittiği kaydedildi.
Umuda tutunanlar: Tahliye kaosu
ABD önderliğindeki Batılı güçlerin Afganistan’dan ayrılma sürecinin başlamasıyla bir arada ülke kaos ve şiddete teslim olmuştu. Bu durum, insan haklarına muhalif tahliyelerin de yaşanmasıyla birlikte tahlilsiz bir noktaya geldi. Elbet ki Kabil Havalimanı, plansız ve sistemsiz bir biçimde gerçekleştirilen tahliyeler sırasında son derece dramatik olaylara sahne olan en sembolik yerdi. ABD ve müttefiki ülkeler kendi askerlerini ve vatandaşlarını uçaklarına alırken, Taliban’dan kaçmak için son umut olarak görülen bu ülkelere güvenen Afgan halkının büyük bir çoğunluğu ise telef oldu. Kalkış halinde olan bir Amerikan uçağına tutunmaya çalışan kimi bireylerin düşerek hayatını kaybetti imajlar büyük yankı uyandırdı. Yaşanan tahliyeler sırasında manzaralara yansıyan 2 aylık Sohail Ahmadi, çitlerin gerisinden Amerikan askerlerine teslim edilerek Afganistan’dan kaçmayı başardı, sonrasındasında ise bebeğin kaybolduğu ABD Dışişleri Bakanlığı’nca Ekim ayında yapılan bir duyuruda belirtildi.
Büyükelçilik binasında Afgan çalışanlarının ayrıntılarını bıraktılar
Kabil’deki İngiltere Büyükelçiliği’nin bulunduğu bina terk edilirken, Afgan çalışanların irtibat ayrıntılarını ve özgeçmişlerini içeren tüm dokümanların de orada bırakıldığı tespit edildi. Tüm ayrıntıları konsolosluk binasında bırakan yetkililerin, Afgan çalışanlarını mevtle burun buruna getirmesi hafızalarda yer ederken; İngiltere Savunma Bakanı Ben Wallace, evrakların garantisiz bırakılmasının ‘açıkça güzel bir şey olmadığını’ kabul ederek, olayın araştırılacağını aktardı.
2001’den 2021’e Taliban
Daha evvel 1996’dan 2001 yılına kadar da hükümette olan Taliban, o periyotta uyguladığı katı kurallara misal işleyişle, yaklaşık 4 aydır ülkede karar sürmeye devam ediyor.
19 Ağustos günü Afganistan’ın demokrasi ile değil de şeriatla yönetileceğinin ilan edilmesinin akabinde, uygulanan birinci sansür bayanlara yönelik oldu. Kentin çeşitli yerlerinde yer alan bayanların bulunduğu poster, afiş ve reklam panolarını boyalarla kaplayan Taliban üyelerine dünyanın çeşitli yerlerinden de yansılar geldi. Bunun üzerine Taliban’ın sözcüsü Zabihullah Mücahid ise, “Uluslararası toplumu bayanlara karşı ayrımcılık yapılmayacağını garanti ediyoruz, fakat olağan olarak sahip olduğumuz çerçeveler dahilinde” açıklamasında bulundu.
Tıpkı hafta ortasında, Afganistan’ın yeni Enformasyon ve Kültür Bakanı olması beklenen Sözcü Mücahid, 3 gün ve üzeri seyahatlerde yanında erkek olmadan bayanların seyahat etmesinin yasaklandığını duyurarak, 1996-2001 periyodundaki üzere bir daha bayanları meskende oturmaya yahut yüzleri dahil büsbütün örtünmeye zorlayacağı tasalarının ‘temelsiz’ olduğunu tez etti.
Cümbüşün yasaklandığı yıllar
Taliban, 1996-2001 devrinde Afganistan’da uçurtma uçurma da dahil olmak üzere, televizyon dizileri, güvercin yarışları, süslü saç bölümlerini ve müzikle bir arada düzinelerce aktivite ile eğlenceyi yasaklamıştı. Günümüze gelindiğinde ise bir daha, müziğin İslami kaideler tarafınca uygun bulunmadığı münasebet gösterilerek tüm alanlarda yasaklandığı belirtildi. tıpkı vakitte; dans, tiyatro ve sinema üzere cümbüş içerikleri ve kültürel faaliyetler de durduruldu. Eğitim kurumlarında dans, heykel, sinema ve tiyatro üzere kısımların kapatılması sonucu alındı. Türk eğitim vakfı lideri Salleh Saghar, daha evvel basın mensuplarına verdiği demeçte, Afgan-Türk okullarının müfredatlarında değişiklik yaparak; müzik, tiyatro ve dans kısımlarını Taliban yetkililerinin talebi üzerine kapatmak zorunda kaldıklarını söylemiş oldu.
15 Ağustos itibariyle orta verilen eğitim faaliyetlerine de 17 Eylül tarihinde yapılan bir açıklamayla yalnızca adamların okula devam edebileceği söylendi. Kız çocuklarına ait bir açıklama yapılmazken, akıllara Taliban’ın, 90’ların sonlarında idaresi sırasında 8 yaşından büyük kızların eğitim almasını yasakladığı vakit içinder geldi. Dünya Bankası’na nazaran, Afganistan’da ilkokula kayıt olan kızların sayısı 2003’te yüzde 10’dan 2017’de yüzde 33’e yükselirken, ortaokula kayıt olma oranları 2003’te yüzde 6 iken 2017’de yüzde 39’a yükselmişti.
17 Eylül’de açıklanan bir öbür duyuru ise; Taliban’ın Bayan İşleri Bakanlığı’nı kapatması oldu. Yerine ‘erdemlerin yayılması ve ahlaksızlığın önlenmesi’ için bir bakanlık getirilirken bu bakanlık da İslam hukukunu uygulamakla bakılırsavlendirildi.
Protestolar: Taliban’ın tertibi mu, gerçek reaksiyon mi?
Eylül ayının bir başka değerli başlığı, Taliban’a karşı düzenlenen protestolardı.Çoğunluğunu bayanların oluşturduğu hareketler, dünya basını tarafınca da yakından takip edildi.
Afgan halkı için direnişin kalesi olarak görülen Pençşir vilayetinin de ele geçirilmesiyle Afganistan’ın denetimini büsbütün sağlayan Taliban’a karşı, Ulusal Direniş Cephesi kumandanı Ahmed Mesud, bölgede ‘ulusal ayaklanma’ ilan etti. Mesud’un ayaklanma davetiyle, ortalarında yüzlerce hanımın da bulunduğu kalabalık, protesto için sokağa indi. Taliban militanlarının, sokağa inen bayanları kırbaçladıkları görülürken, kalabalıkları dağıtmak için havaya ateş açtığı, gazetecileri de dövdüğü ve araçlara saldırdığı manzaralar büyük reaksiyon topladı.
Bu davetle bağlayan hareketin devamında, Kabil’de düzinelerce bayan protestocu, eşit haklar ve hükümette bakılırsav alacak bir bayan yetkili olması için yürüyüş düzenledi. Taliban üyelerinin, yürüyüş düzenleyen kümeye sert müdahalede bulunduğu, Pençşir’deki üzere bayanları kırbaçladığı görüldü.
Ekim ayına gelindiğinde ise başşehrin merkezinde bulunan Şehr-i Nev parkında toplanan 10 Bayan, kısıtlanan eğitim ve çalışma hakları için protesto düzenledi. Bu aksiyon başkalarından farklı olarak, hiç bir müdahale ve yaptırıma uğramadı. Öbür protestolarda kalabalığa uygulanan şiddetin boyutlarına bakıldığında, bu protestonun Taliban tarafınca halkla bağlantılar faaliyeti olarak yapılıp yapılmadığı ise akıllarda soru işareti olarak kaldı.
‘Afganistan ekonomik ve insani felaketin eşiğine geldi, ülke insani yardımlarla ayakta tutuluyor’
Öbür bölümler üzere gelişmemesine karşın ülke üretiminin ekseriyetle ziraî eserlerden oluşması, Afganistan’da izlenilen para siyasetinin dış yardımlardan yararlanarak lakin döviz kurundaki değişimi denetim edebildiği bir durum ortaya koydu. O denli ki Dünya Bankası’nın raporuna bakılırsa, Afganistan bütçesinin dörtte üçü dış yardımlar tarafınca finanse ediliyordu. Memleketler arası yardımların toplamı 22 milyar dolar olan Afganistan iktisadının yüzde 40’ına eş bedelken, Batı bankalarının ABD’nin buyruğuyla yurtdışı varlıklarını ve finansman takviyesini kestiğini durdurduğu Afganistan’da, halkın en epey etkilendiği faktörler içinde mal kıtlığı, parasızlık, fiyat artışı, işsizlik ve ömür kalitesinde gözlenen sert düşüş yer alıyor.
Sputnik’in ulaştığı kaynaklar “Kabil idaresinin siyasetiyle mahallî yetkililerin radikal teşebbüsleri içinde farklılıklar var. Taliban hükümeti şimdiye kadar rastgele bir devlet tarafınca tanınmadı, ülkenin finansal varlıkları dondurulmuş vaziyette, Afganistan ekonomik ve insani felaketin eşiğine geldi. Taliban iktidarı ele geçirmedilk evvel de ülke harap ve fakir bir durumdaydı. Şim de durum daha da berbatlaştı. Ülke insani yardım ile ayakta tutuluyor. Kitlesel fakirleşme şartlarında kalkınma ve geleceği belirleme planlarınıkurmaktan şimdilik kelam edilemez. Yetişmiş ve eğitimli eleman da ülkeyi terk ettiği için tıp, iktisat, bankacılık ve öteki alanlarda
işçi açısından önemli sıkıntılar yaşanıyor” diyor.
‘Okumuş ve eğitimli beşerler el otomobilleriyle pazarda epeyce sıkıntı koşullarda meyve ve zerzevat satıyorlar, aileler de çocuklarını satıyor’
Afganistan’da yaşayan ve Taliban öncesi idarede nazaranv alan B.A ise Afganistan’da ailelerin, açlık ve ekonomik kurallar niçiniyle çocuklarını para karşılığı sattıkları tarafında çıkan haberlerin “doğru” olduğunu anlattı.
Taliban’dan daha sonra genel olarak ülkeye açlık geldiğini belirten eski yetkili “Ekonomik durum hayli berbat. Bankalar epey kalabalık ve herkes kendi parasını almak için iki gün sırada bekliyor. Yanılgı kimi bankalarda gece gidip nöbet tutuyorlar. Bilhassa devlet memurları bu yeni idareyle birlikte yalnızca 1 aylık maaş alabildiler ve önemli maddi ıstıraplar ortasında yaşıyorlar. Devlet dairelerinde çalışan beşerler var lakin onlar da para olamadıkları için kimse çalışmak istemiyor. Bilhassa okumuş ve eğitimli beşerler şimdilik el otomobilleriyle pazarda hayli güç kaidelerde meyve ve zerzevat satıyorlar. Perişan biçimdeler” halinde konuştu.
Afganistan’da bayanların hayatı nasıl değişti?
İnsanları en epeyce rahatsız eden ve kaygı duydukları bahisler içinde; bayanların durumu, eğitim, istihdam ile ilgili problemler, hijab manasındaki belirsizliklerin (hijab manası kolay başörtüsünden burkaya kadar farklı biçimde değerlendiriliyor) olduğu belirtiliyor. Bu değişiklikler ekseriyetle
Kabil, Herat, Mezar-ı Şerif üzere büyük kentlerde daha epeyce görülüyor. Bayanlar için üst seviye yönetici bakılırsavlerinde bulunma yasağı var, ‘geçici’ eğitim ve istihdam haklarının sınırlanması kelam konusu, mahallî idare tarafınca uygulanan kamu bakılırsavlerinde bulunma yasağı mevcut. Bayanlar tıp alanında, havalimanı, okullarda çalışabilir lakin bakanlık bakılırsavini yürütemiyorlar. Taliban idaresinden farklı olarak evvelki idarede bayan milletvekilleri, bakan yardımcıları ve hatta bakanlar vardı.
‘Aileler perişan, bayanların hayatı fazlaca değişti; okula gidemiyor, dehşetten dolayı çalışamıyorlar’
Eski hükümet çalışanı B.A da, gündelik hayatta epey fazla değişikliğin yaşandığına işaret ediyor:
“Özellikle kimi ailelerin meskende çalışan erkekleri olmadığından dolayı bayanlar kendilerine özel işler kurmuşlardı. Gidip kendi ailelerine bir lokma ekmek alabilecek parayı kazanıyorlardı ancak yeni idare gelince bayanlar da işlerinden oldular. Artık kaygıdan dolayı işe gidip çalışamıyorlar. Aileler perişan. Bayanların ömrü hayli değişti. 6. sınıf ve üzerinde okuyan kızlar artık okula gidemiyorlar, daima evdeler. Lise çağındaki kızlar ise bu yıl hiç okula gidemedi ve alışılmış ki onların öğretmenleri de Taliban’ın gelişinden beri (yaklaşık 4 ay) maaş alamadılar. Öğretmenler de şu anda önemli maddi kahırlar yaşamakta. Kimi devlet dairelerinde bayanlara müsaade verilirken kimilerinde ise verilmemiş. Onların da maaşları ödenmemiş durumda.”
‘Taliban üyeleri kendi erkeklerinı denetim edemiyor, verdikleri talimatların yerine getirilmesini sağlayamıyor’
İktisat ve Barış Enstitüsü’nün 2020 Global Terörizm Endeksi’ne bakılırsa, 2019’da dünya genelinde terör kaynaklı ölümlerin yüzde 41’i Amerika ve müttefiki devletlerin ülkede güvenliği sağlamasına karşın Afganistan’da kaydedildi.
Taliban’ın iktidarı ele geçirmesinden daha sonra ise Afganistan’ın “nazarance güvenli” bir ülke olduğunu ve çatışmaların durduğunu belirten kaynaklar, “Daha az terör saldırısı ve patlama var. Taliban militanları iktidarı ele geçirmedilk evvel hayli daha tehlikeliydiler. Lakin militanlar eski düşmanlarından intikam almaya devam ediyor, bu olaylar tahminen de idarenin bilgisi olmadan meydana geliyor. Farklı kümelere ayrılmış Taliban üyeleri kendi erkeklerinı denetim edemiyor, verdikleri talimatların yerine getirilmesini sağlayamıyor” dedi.
Afganistan’dan yükselen ses: Bizi yalnız bırakmayın
Yaşananlardan daha sonra aileleriyle bir arada hayli güç koşullarda hayat sürdürmeye çalıştıklarını vurgulayan B.A, dünya kamuoyundan olanları unutmamasını ve kendilerine yardım etmesi için beklediklerini söylemiş oldu. Ayrıyeten B.A son olarak, seslerini duyurmaya çalıştıklarını ve yetkililerin harekete geçmesi için hala umutları olduğunu tabir ederek, dünyadan ve Türkiye’den kendilerini yalnız bırakmamaları istikametinde önemli beklenti duyduklarını lisana getirdi.
1 Mayıs 2011’e gelindiğinde ise savaşın başlamasına sebep olan 11 Eylül ataklarının sorumluluğunu üstüne alan Bin Ladin’in, Pakistan’da ABD askerlerince öldürülmesi, Afganistan’da savaşın sürdürülmesine ait devam eden tartışmaları da birlikteinde getirdi. Bunun üzerine periyodun ABD Lideri Barack Obama, misyonun tamamlandığını kamuoyuna duyurdu.
Obama devrinde başlayan Afganistan’dan kademeli olarak geri çekilme planının yerini, Obama’dan daha sonra gelen Donald Trump’ın Taliban ile yaptığı ‘barış’ mutabakatları aldı. Amerika’nın vaktinde idareden düşürdüğü Taliban’ın aslında güçten düşmediği de yıllar ortasında anlaşılmış oldu. Yapılan mutabakatlardan daha sonra Afganistan’da Amerika ve müttefiklerine karşı zafer kazandığını ilan eden Taliban ise, işgalcilerin ders alması gerektiğini söz ederek Afganistan’da bulunan tüm ülkeleri açıkça uyardı.
Yıkımlarla anılan ABD, sonuçsuz biten işgal
Geçen yılların akabinde Taliban’la bu yılın mayıs ayında Afganistan’dan çekileceğine dair muahede imzalayan ABD, basında çoğunlukla ‘başarısızlığı’ ve getirdiği ‘yıkım’ ile anılmaya başlandı. Amerikan birliklerinin vakit ortasında ülkeden çekilmeye başlamasıyla, Taliban güçleri de vilayet merkezlerini ele geçirerek süratle yayılma fırsatı elde etti. 30 Ağustos’ta son ABD askerini taşıyan uçağın da bölgeden ayrılması sırasında Taliban, 15 gündür ülke idaresini elinde bulunduruyordu. bu biçimdece ”Amerika’nın en uzun savaşı” da 20 yıl ortasında hedeflenen hususların yerine getirilmemesi üzerine sonuçsuz bir biçimde sona erdi.
71 binden çoksı sivil yaklaşık 241 bin kişinin hayatını kaybettiği savaşta, Afganistan’da vazife yapan NATO ve öteki ülkelerden ise 1144 asker hayatını kaybetti. ABD’nin 2020 prestijiyle borçlanarak finanse ettiği Afganistan ve Irak savaşlarının maliyetinin 2 trilyon doları geçtiği bilinirken, savaşın trilyonlara ulaşan maliyetini Amerikalılar ödemeye devam edecek.
Afganistan’ın denetimi 111 gündür Taliban’ın elinde
Tabloya Afganistan açısından bakıldığında ise durum fazlaca daha ağır görünüyor. Kabil’i işgal ederek hükümeti deviren Taliban, bugün itibariyle 111 gündür Afganistan idaresini elinde bulunduruyor.
Pekala, geçen 100 günü aşkın süreçte Amerika’nın arkasında bırakarak Taliban’a teslim ettiği Afganistan’da neler yaşandı? Sputnik Türkiye, bölgedeki kaynaklarına ulaşarak bu bahsin takipçisi oldu.
Sputnik’in infografiğinde, 15 Ağustos tarihinden itibaran geçen 100 günlük süreç içerisinde Taliban idarede değişen mevzu başlıkları derlendi.
Afgan hükümet yetkilileri ve askerlerin kaçışı
Evvelce Taliban tarafınca terörize edilen Afganistan’ın bahtı, 15 Ağustos’ta tüm idarenin Taliban’a geçmesiyle birlikte büsbütün seyir değiştirdi. Pazar gecesi, Taliban’ın Kabil’e girmesiyle birlikte Afganistan eski Cumhurbaşkanı Eşref Gani, ülkesinden kaçarak Birleşik Arap Emirlikleri’ne (BAE) yerleşti. Kabil’i savunmadan teslim eden Afgan hükümetine bağlı askeri güçler ise ülkeden kaçmak için hudutlara akın etti. Kimi Afgan birliklerin de helikopterlerle Özbekistan’a gittiği kaydedildi.
Umuda tutunanlar: Tahliye kaosu
ABD önderliğindeki Batılı güçlerin Afganistan’dan ayrılma sürecinin başlamasıyla bir arada ülke kaos ve şiddete teslim olmuştu. Bu durum, insan haklarına muhalif tahliyelerin de yaşanmasıyla birlikte tahlilsiz bir noktaya geldi. Elbet ki Kabil Havalimanı, plansız ve sistemsiz bir biçimde gerçekleştirilen tahliyeler sırasında son derece dramatik olaylara sahne olan en sembolik yerdi. ABD ve müttefiki ülkeler kendi askerlerini ve vatandaşlarını uçaklarına alırken, Taliban’dan kaçmak için son umut olarak görülen bu ülkelere güvenen Afgan halkının büyük bir çoğunluğu ise telef oldu. Kalkış halinde olan bir Amerikan uçağına tutunmaya çalışan kimi bireylerin düşerek hayatını kaybetti imajlar büyük yankı uyandırdı. Yaşanan tahliyeler sırasında manzaralara yansıyan 2 aylık Sohail Ahmadi, çitlerin gerisinden Amerikan askerlerine teslim edilerek Afganistan’dan kaçmayı başardı, sonrasındasında ise bebeğin kaybolduğu ABD Dışişleri Bakanlığı’nca Ekim ayında yapılan bir duyuruda belirtildi.
Büyükelçilik binasında Afgan çalışanlarının ayrıntılarını bıraktılar
Kabil’deki İngiltere Büyükelçiliği’nin bulunduğu bina terk edilirken, Afgan çalışanların irtibat ayrıntılarını ve özgeçmişlerini içeren tüm dokümanların de orada bırakıldığı tespit edildi. Tüm ayrıntıları konsolosluk binasında bırakan yetkililerin, Afgan çalışanlarını mevtle burun buruna getirmesi hafızalarda yer ederken; İngiltere Savunma Bakanı Ben Wallace, evrakların garantisiz bırakılmasının ‘açıkça güzel bir şey olmadığını’ kabul ederek, olayın araştırılacağını aktardı.
2001’den 2021’e Taliban
Daha evvel 1996’dan 2001 yılına kadar da hükümette olan Taliban, o periyotta uyguladığı katı kurallara misal işleyişle, yaklaşık 4 aydır ülkede karar sürmeye devam ediyor.
19 Ağustos günü Afganistan’ın demokrasi ile değil de şeriatla yönetileceğinin ilan edilmesinin akabinde, uygulanan birinci sansür bayanlara yönelik oldu. Kentin çeşitli yerlerinde yer alan bayanların bulunduğu poster, afiş ve reklam panolarını boyalarla kaplayan Taliban üyelerine dünyanın çeşitli yerlerinden de yansılar geldi. Bunun üzerine Taliban’ın sözcüsü Zabihullah Mücahid ise, “Uluslararası toplumu bayanlara karşı ayrımcılık yapılmayacağını garanti ediyoruz, fakat olağan olarak sahip olduğumuz çerçeveler dahilinde” açıklamasında bulundu.
Tıpkı hafta ortasında, Afganistan’ın yeni Enformasyon ve Kültür Bakanı olması beklenen Sözcü Mücahid, 3 gün ve üzeri seyahatlerde yanında erkek olmadan bayanların seyahat etmesinin yasaklandığını duyurarak, 1996-2001 periyodundaki üzere bir daha bayanları meskende oturmaya yahut yüzleri dahil büsbütün örtünmeye zorlayacağı tasalarının ‘temelsiz’ olduğunu tez etti.
Cümbüşün yasaklandığı yıllar
Taliban, 1996-2001 devrinde Afganistan’da uçurtma uçurma da dahil olmak üzere, televizyon dizileri, güvercin yarışları, süslü saç bölümlerini ve müzikle bir arada düzinelerce aktivite ile eğlenceyi yasaklamıştı. Günümüze gelindiğinde ise bir daha, müziğin İslami kaideler tarafınca uygun bulunmadığı münasebet gösterilerek tüm alanlarda yasaklandığı belirtildi. tıpkı vakitte; dans, tiyatro ve sinema üzere cümbüş içerikleri ve kültürel faaliyetler de durduruldu. Eğitim kurumlarında dans, heykel, sinema ve tiyatro üzere kısımların kapatılması sonucu alındı. Türk eğitim vakfı lideri Salleh Saghar, daha evvel basın mensuplarına verdiği demeçte, Afgan-Türk okullarının müfredatlarında değişiklik yaparak; müzik, tiyatro ve dans kısımlarını Taliban yetkililerinin talebi üzerine kapatmak zorunda kaldıklarını söylemiş oldu.
15 Ağustos itibariyle orta verilen eğitim faaliyetlerine de 17 Eylül tarihinde yapılan bir açıklamayla yalnızca adamların okula devam edebileceği söylendi. Kız çocuklarına ait bir açıklama yapılmazken, akıllara Taliban’ın, 90’ların sonlarında idaresi sırasında 8 yaşından büyük kızların eğitim almasını yasakladığı vakit içinder geldi. Dünya Bankası’na nazaran, Afganistan’da ilkokula kayıt olan kızların sayısı 2003’te yüzde 10’dan 2017’de yüzde 33’e yükselirken, ortaokula kayıt olma oranları 2003’te yüzde 6 iken 2017’de yüzde 39’a yükselmişti.
17 Eylül’de açıklanan bir öbür duyuru ise; Taliban’ın Bayan İşleri Bakanlığı’nı kapatması oldu. Yerine ‘erdemlerin yayılması ve ahlaksızlığın önlenmesi’ için bir bakanlık getirilirken bu bakanlık da İslam hukukunu uygulamakla bakılırsavlendirildi.
Protestolar: Taliban’ın tertibi mu, gerçek reaksiyon mi?
Eylül ayının bir başka değerli başlığı, Taliban’a karşı düzenlenen protestolardı.Çoğunluğunu bayanların oluşturduğu hareketler, dünya basını tarafınca da yakından takip edildi.
Afgan halkı için direnişin kalesi olarak görülen Pençşir vilayetinin de ele geçirilmesiyle Afganistan’ın denetimini büsbütün sağlayan Taliban’a karşı, Ulusal Direniş Cephesi kumandanı Ahmed Mesud, bölgede ‘ulusal ayaklanma’ ilan etti. Mesud’un ayaklanma davetiyle, ortalarında yüzlerce hanımın da bulunduğu kalabalık, protesto için sokağa indi. Taliban militanlarının, sokağa inen bayanları kırbaçladıkları görülürken, kalabalıkları dağıtmak için havaya ateş açtığı, gazetecileri de dövdüğü ve araçlara saldırdığı manzaralar büyük reaksiyon topladı.
Bu davetle bağlayan hareketin devamında, Kabil’de düzinelerce bayan protestocu, eşit haklar ve hükümette bakılırsav alacak bir bayan yetkili olması için yürüyüş düzenledi. Taliban üyelerinin, yürüyüş düzenleyen kümeye sert müdahalede bulunduğu, Pençşir’deki üzere bayanları kırbaçladığı görüldü.
Ekim ayına gelindiğinde ise başşehrin merkezinde bulunan Şehr-i Nev parkında toplanan 10 Bayan, kısıtlanan eğitim ve çalışma hakları için protesto düzenledi. Bu aksiyon başkalarından farklı olarak, hiç bir müdahale ve yaptırıma uğramadı. Öbür protestolarda kalabalığa uygulanan şiddetin boyutlarına bakıldığında, bu protestonun Taliban tarafınca halkla bağlantılar faaliyeti olarak yapılıp yapılmadığı ise akıllarda soru işareti olarak kaldı.
‘Afganistan ekonomik ve insani felaketin eşiğine geldi, ülke insani yardımlarla ayakta tutuluyor’
Öbür bölümler üzere gelişmemesine karşın ülke üretiminin ekseriyetle ziraî eserlerden oluşması, Afganistan’da izlenilen para siyasetinin dış yardımlardan yararlanarak lakin döviz kurundaki değişimi denetim edebildiği bir durum ortaya koydu. O denli ki Dünya Bankası’nın raporuna bakılırsa, Afganistan bütçesinin dörtte üçü dış yardımlar tarafınca finanse ediliyordu. Memleketler arası yardımların toplamı 22 milyar dolar olan Afganistan iktisadının yüzde 40’ına eş bedelken, Batı bankalarının ABD’nin buyruğuyla yurtdışı varlıklarını ve finansman takviyesini kestiğini durdurduğu Afganistan’da, halkın en epey etkilendiği faktörler içinde mal kıtlığı, parasızlık, fiyat artışı, işsizlik ve ömür kalitesinde gözlenen sert düşüş yer alıyor.
Sputnik’in ulaştığı kaynaklar “Kabil idaresinin siyasetiyle mahallî yetkililerin radikal teşebbüsleri içinde farklılıklar var. Taliban hükümeti şimdiye kadar rastgele bir devlet tarafınca tanınmadı, ülkenin finansal varlıkları dondurulmuş vaziyette, Afganistan ekonomik ve insani felaketin eşiğine geldi. Taliban iktidarı ele geçirmedilk evvel de ülke harap ve fakir bir durumdaydı. Şim de durum daha da berbatlaştı. Ülke insani yardım ile ayakta tutuluyor. Kitlesel fakirleşme şartlarında kalkınma ve geleceği belirleme planlarınıkurmaktan şimdilik kelam edilemez. Yetişmiş ve eğitimli eleman da ülkeyi terk ettiği için tıp, iktisat, bankacılık ve öteki alanlarda
işçi açısından önemli sıkıntılar yaşanıyor” diyor.
‘Okumuş ve eğitimli beşerler el otomobilleriyle pazarda epeyce sıkıntı koşullarda meyve ve zerzevat satıyorlar, aileler de çocuklarını satıyor’
Afganistan’da yaşayan ve Taliban öncesi idarede nazaranv alan B.A ise Afganistan’da ailelerin, açlık ve ekonomik kurallar niçiniyle çocuklarını para karşılığı sattıkları tarafında çıkan haberlerin “doğru” olduğunu anlattı.
Taliban’dan daha sonra genel olarak ülkeye açlık geldiğini belirten eski yetkili “Ekonomik durum hayli berbat. Bankalar epey kalabalık ve herkes kendi parasını almak için iki gün sırada bekliyor. Yanılgı kimi bankalarda gece gidip nöbet tutuyorlar. Bilhassa devlet memurları bu yeni idareyle birlikte yalnızca 1 aylık maaş alabildiler ve önemli maddi ıstıraplar ortasında yaşıyorlar. Devlet dairelerinde çalışan beşerler var lakin onlar da para olamadıkları için kimse çalışmak istemiyor. Bilhassa okumuş ve eğitimli beşerler şimdilik el otomobilleriyle pazarda hayli güç kaidelerde meyve ve zerzevat satıyorlar. Perişan biçimdeler” halinde konuştu.
Afganistan’da bayanların hayatı nasıl değişti?
İnsanları en epeyce rahatsız eden ve kaygı duydukları bahisler içinde; bayanların durumu, eğitim, istihdam ile ilgili problemler, hijab manasındaki belirsizliklerin (hijab manası kolay başörtüsünden burkaya kadar farklı biçimde değerlendiriliyor) olduğu belirtiliyor. Bu değişiklikler ekseriyetle
Kabil, Herat, Mezar-ı Şerif üzere büyük kentlerde daha epeyce görülüyor. Bayanlar için üst seviye yönetici bakılırsavlerinde bulunma yasağı var, ‘geçici’ eğitim ve istihdam haklarının sınırlanması kelam konusu, mahallî idare tarafınca uygulanan kamu bakılırsavlerinde bulunma yasağı mevcut. Bayanlar tıp alanında, havalimanı, okullarda çalışabilir lakin bakanlık bakılırsavini yürütemiyorlar. Taliban idaresinden farklı olarak evvelki idarede bayan milletvekilleri, bakan yardımcıları ve hatta bakanlar vardı.
‘Aileler perişan, bayanların hayatı fazlaca değişti; okula gidemiyor, dehşetten dolayı çalışamıyorlar’
Eski hükümet çalışanı B.A da, gündelik hayatta epey fazla değişikliğin yaşandığına işaret ediyor:
“Özellikle kimi ailelerin meskende çalışan erkekleri olmadığından dolayı bayanlar kendilerine özel işler kurmuşlardı. Gidip kendi ailelerine bir lokma ekmek alabilecek parayı kazanıyorlardı ancak yeni idare gelince bayanlar da işlerinden oldular. Artık kaygıdan dolayı işe gidip çalışamıyorlar. Aileler perişan. Bayanların ömrü hayli değişti. 6. sınıf ve üzerinde okuyan kızlar artık okula gidemiyorlar, daima evdeler. Lise çağındaki kızlar ise bu yıl hiç okula gidemedi ve alışılmış ki onların öğretmenleri de Taliban’ın gelişinden beri (yaklaşık 4 ay) maaş alamadılar. Öğretmenler de şu anda önemli maddi kahırlar yaşamakta. Kimi devlet dairelerinde bayanlara müsaade verilirken kimilerinde ise verilmemiş. Onların da maaşları ödenmemiş durumda.”
‘Taliban üyeleri kendi erkeklerinı denetim edemiyor, verdikleri talimatların yerine getirilmesini sağlayamıyor’
İktisat ve Barış Enstitüsü’nün 2020 Global Terörizm Endeksi’ne bakılırsa, 2019’da dünya genelinde terör kaynaklı ölümlerin yüzde 41’i Amerika ve müttefiki devletlerin ülkede güvenliği sağlamasına karşın Afganistan’da kaydedildi.
Taliban’ın iktidarı ele geçirmesinden daha sonra ise Afganistan’ın “nazarance güvenli” bir ülke olduğunu ve çatışmaların durduğunu belirten kaynaklar, “Daha az terör saldırısı ve patlama var. Taliban militanları iktidarı ele geçirmedilk evvel hayli daha tehlikeliydiler. Lakin militanlar eski düşmanlarından intikam almaya devam ediyor, bu olaylar tahminen de idarenin bilgisi olmadan meydana geliyor. Farklı kümelere ayrılmış Taliban üyeleri kendi erkeklerinı denetim edemiyor, verdikleri talimatların yerine getirilmesini sağlayamıyor” dedi.
Afganistan’dan yükselen ses: Bizi yalnız bırakmayın
Yaşananlardan daha sonra aileleriyle bir arada hayli güç koşullarda hayat sürdürmeye çalıştıklarını vurgulayan B.A, dünya kamuoyundan olanları unutmamasını ve kendilerine yardım etmesi için beklediklerini söylemiş oldu. Ayrıyeten B.A son olarak, seslerini duyurmaya çalıştıklarını ve yetkililerin harekete geçmesi için hala umutları olduğunu tabir ederek, dünyadan ve Türkiye’den kendilerini yalnız bırakmamaları istikametinde önemli beklenti duyduklarını lisana getirdi.