Rusya’nın Federal Askeri-Teknik İşbirliği Servisi’nin (FSVTS) Yöneticisi Dmitriy Şugayev, Kasım ayında Sputnik’e yaptığı açıklamada, Türkiye’nin 5. kuşak savaş uçağını geliştirmesine yardım etme konusunda görüşmeler yürüttüklerini söylemişti.
Bu açıklama, Antalya’da düzenlenen Savunma ve Havacılık Sanayiinde Global Stratejiler Konferansı’na katılan Savunma Sanayii Lideri Prof. Dr. İsmail Demir’e soruldu. Milliyet’te yer alan habere bakılırsa Demir, bu soruya, “Rusya Federasyonu ile görüşmelerimizde fazlaca sayıda işbirliği kalemi var. Bunlar MMU ile ilgili birtakım bahisleri da içeriyor. Ulusal jet TF-X, 2023’te hangardan çıkacağı için seçtiğimiz bir motor tipi var, belli sistemler var fakat vakit geçtikçe belli sistemlerin değiştirilerek, geliştirilerek yenilenmesi yahut yerlileştirilmesi üzere bir adım adım süreç olacak. Bu süreçte de belli yerlileştirilecek sistemlerle ilgili Rusya tarafıyla görüşmeler olabilir. Çok fazla ayrıntı yok şu anda” karşılığını verdi.
Türkiye, MMU projesinin birinci evresinde İngiltere merkezli BAE Systems’ten teknik dayanak almak üzere muahede imzalamıştı. Ana yüklenicisinin Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) olduğu MMU projesinde birinci kesimin üretildiği 4 Kasım’da TUSAŞ Genel Müdürü Prof. Dr. Temel Kotil tarafınca açıklanmıştı. Kotil, MMU’nun 18 Mart 2023’te hangardan çıkarılacağını yani motorunun çalıştırılacağını, 18 Mart 2025‘te de birinci uçuşunu yapacağını duyurmuştu. Uçağın envantere katılması için ise 2030 yılı hedefleniyor.
‘Rusya havacılıkta esaslı geçmişi olan bir ülke’
Pekala, Türkiye’nin en kıymetli savunma sanayi projesinde Rusya ile işbirliği bildirisi ne manaya geliyor? Savunma Sanayii Araştırmacıları Kadir Doğan ve Anıl Şahin, Sputnik’e kıymetlendirdi.
Kadir Doğan, “Biroldukça mana içeren bir açıklama. Hem teknik, hem politik tıpkı vakitte milletlerarası münasebetler açısından çeşitli manalar barındırıyor” diyerek şunları ekledi:
Teknik açıdan bakarsak, Türkiye’nin havacılık alanında biroldukça noktada önemli kazanımları, kabiliyetleri ve birikimleri olmasın karşın, kimi alanlarda hem teknik altyapı birebir vakitte deneyim eksikliği mevcut. Rusya ise havacılıkta esaslı geçmişi olan, birfazlaca uçak tasarımı yapmış, bu alanda geçmişten günümüze tanınmış biroldukça başarılı bilim insanına sahip bir ülke. Türkiye’nin deneyim eksikliği olan alanların birçoğunda Rusya önemli bir bilgi birikimine sahip. Bu alanların başında sıkıştırılabilir akışlar, ses üstü akışlar, aeroakustik, aerotermodinamik üzere akışkanlar mekaniği ile ilgili alanlar ile hasar teorisi üzere kimi mekanik alanlar ve bunların test/geliştirme altyapıları geliyor. Burada saydığım alanlar daha hayli bilimsel, teorik alanlar. Başka alanların birçoğunda Türkiye’nin kâfi altyapısı mevcut, mevcut olmayan tarafların birçoğunu da BAE Systems takviyesi ile elde edebilecek kabiliyette. Kelamını ettiğim eksikliğin olduğu alanların hepsinde Rusya, önemli bir teknik altyapıya sahip. Hatta bu alanların birçoğuna damga vurmuş bilim insanları Rus bilim insanları. Bu alanlarda yapılacak iş birlikleri hem Türkiye’ye epeyce önemli bir kabiliyet kazanımı sağlamış olur birebir vakitte bu alanlarda bir altyapının oluşmasına imkan sağlar.
Türkiye’nin aviyonik sistemlerde kâfi kabiliyeti olduğunu tabir eden Doğan, “Türkiye, motor konusunda yeni yeni kabiliyet kazanan bir ülke, turbojet ve turboşaft motorlarda bir deneyim ve bilgi birikimi oluştu lakin çabucak hemen turbofan motorlar konusunda, bilhassa 5. jenerasyon turbofan motorlar konusunda bir deneyimi bulunmuyor. Rusya’nın ise bilhassa Su-57 ile birlikte burada bir kabiliyet kelam konusu. Eser bazlı bir işbirliği yapılacak ise muhtemelen bu motor konusunda olacaktır diye düşünüyorum” diye de ekledi.
‘Rus uçakları, bilhassa hareket kabiliyetleriyle öne çıkıyor’
Anıl Şahin ise MMU’nun bloklar halinde geliştirilen bir savaş uçağı olduğunu belirterek şunları tabir etti:
“Bloklar halinde geliştirmenin manası da uçağın vakit içerisinde daha üstün kabiliyetlere sahip olacak olmasıdır. Her yeni blok ile birlikte uçakta kullanılacak kritik modüllerin yerlilik oranın da artması hedefleniyor. Olağan savunma sanayii alanında teknoloji kazanımı, genel prestijiyle Ar-Ge yatırımı yahut teknoloji transferi ile oluyor. Ar-Ge, çok vakit ve maliyet isteyen bir mevzu. Teknoloji transferi ise maliyet isteyen fakat yapılan muahedeye göre vakit açısından daha avantajlı olan bir model. Tabi bu modelde ülkeler ortası bağlantıların değeri de büyük. Rus uçakları, bilhassa hareket kabiliyetleriyle öne çıkıyor, bilhassa itki vektör denetimi alanındaki deneyimi fazlaca gelişmiş durumda. Yani Rus savaş uçakları, Batı bloğundaki uçaklara nazaran hayli daha gelişmiş hareket kabiliyetine sahip. Aviyonik özellikleriyle ilgili pek açık kaynak bilgisine rastlayamıyoruz. Fakat bilhassa tahrik sistemi, RAM boyası, aviyonik ve radar üzere alanlarda birtakım ülkelerle çalışma gerçekleştirmemiz mümkün. Bu ülkelerden birisi de Rusya olabilir. Burada, Rusya’nın elindeki imkanlar ve teknoloji transferine ne kadar sıcak bakacağı kıymetli bir konu. S-400’deki teknoloji transferi, bu süreç için değerli bir nokta olacaktır.”
Şahin, “Savaş uçağı geliştirmek, bu alanda hiç deneyimi olmayan ülkeler için hakikaten güç. Türkiye’nin bu alanda bir gereksinimi var ve bu sebepten ötürü de İngiltere (BAE Systems) ile işbirliği yapıyor. İşin hem tasarım tarafında birebir vakitte üretim alanında kimi teknolojilere erişmemiz elzem. Bunların bir kısmına firmalarımız, Ar-Ge yaparak ulaşacaklar. Bir kısmı için ise bir daha teknoloji transferi gerçekleştirilecek. Doğal teknoloji transferi, çok sıkıntı bir husus. Gerçekleştirilebilmesi için ülkeler içinde uygun ve uzun vadeli ilgiler olması kaide. Radar ve başka sensörler, aviyonik, kompozit, motor, fırlatma koltuğu ve data-link sistemleri üzere alanlarda kıymetli teknolojilere sahip olmamız gerekiyor” değerlendirmesini de ekledi.
Bu açıklama, Antalya’da düzenlenen Savunma ve Havacılık Sanayiinde Global Stratejiler Konferansı’na katılan Savunma Sanayii Lideri Prof. Dr. İsmail Demir’e soruldu. Milliyet’te yer alan habere bakılırsa Demir, bu soruya, “Rusya Federasyonu ile görüşmelerimizde fazlaca sayıda işbirliği kalemi var. Bunlar MMU ile ilgili birtakım bahisleri da içeriyor. Ulusal jet TF-X, 2023’te hangardan çıkacağı için seçtiğimiz bir motor tipi var, belli sistemler var fakat vakit geçtikçe belli sistemlerin değiştirilerek, geliştirilerek yenilenmesi yahut yerlileştirilmesi üzere bir adım adım süreç olacak. Bu süreçte de belli yerlileştirilecek sistemlerle ilgili Rusya tarafıyla görüşmeler olabilir. Çok fazla ayrıntı yok şu anda” karşılığını verdi.
Türkiye, MMU projesinin birinci evresinde İngiltere merkezli BAE Systems’ten teknik dayanak almak üzere muahede imzalamıştı. Ana yüklenicisinin Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) olduğu MMU projesinde birinci kesimin üretildiği 4 Kasım’da TUSAŞ Genel Müdürü Prof. Dr. Temel Kotil tarafınca açıklanmıştı. Kotil, MMU’nun 18 Mart 2023’te hangardan çıkarılacağını yani motorunun çalıştırılacağını, 18 Mart 2025‘te de birinci uçuşunu yapacağını duyurmuştu. Uçağın envantere katılması için ise 2030 yılı hedefleniyor.
‘Rusya havacılıkta esaslı geçmişi olan bir ülke’
Pekala, Türkiye’nin en kıymetli savunma sanayi projesinde Rusya ile işbirliği bildirisi ne manaya geliyor? Savunma Sanayii Araştırmacıları Kadir Doğan ve Anıl Şahin, Sputnik’e kıymetlendirdi.
Kadir Doğan, “Biroldukça mana içeren bir açıklama. Hem teknik, hem politik tıpkı vakitte milletlerarası münasebetler açısından çeşitli manalar barındırıyor” diyerek şunları ekledi:
Teknik açıdan bakarsak, Türkiye’nin havacılık alanında biroldukça noktada önemli kazanımları, kabiliyetleri ve birikimleri olmasın karşın, kimi alanlarda hem teknik altyapı birebir vakitte deneyim eksikliği mevcut. Rusya ise havacılıkta esaslı geçmişi olan, birfazlaca uçak tasarımı yapmış, bu alanda geçmişten günümüze tanınmış biroldukça başarılı bilim insanına sahip bir ülke. Türkiye’nin deneyim eksikliği olan alanların birçoğunda Rusya önemli bir bilgi birikimine sahip. Bu alanların başında sıkıştırılabilir akışlar, ses üstü akışlar, aeroakustik, aerotermodinamik üzere akışkanlar mekaniği ile ilgili alanlar ile hasar teorisi üzere kimi mekanik alanlar ve bunların test/geliştirme altyapıları geliyor. Burada saydığım alanlar daha hayli bilimsel, teorik alanlar. Başka alanların birçoğunda Türkiye’nin kâfi altyapısı mevcut, mevcut olmayan tarafların birçoğunu da BAE Systems takviyesi ile elde edebilecek kabiliyette. Kelamını ettiğim eksikliğin olduğu alanların hepsinde Rusya, önemli bir teknik altyapıya sahip. Hatta bu alanların birçoğuna damga vurmuş bilim insanları Rus bilim insanları. Bu alanlarda yapılacak iş birlikleri hem Türkiye’ye epeyce önemli bir kabiliyet kazanımı sağlamış olur birebir vakitte bu alanlarda bir altyapının oluşmasına imkan sağlar.
Türkiye’nin aviyonik sistemlerde kâfi kabiliyeti olduğunu tabir eden Doğan, “Türkiye, motor konusunda yeni yeni kabiliyet kazanan bir ülke, turbojet ve turboşaft motorlarda bir deneyim ve bilgi birikimi oluştu lakin çabucak hemen turbofan motorlar konusunda, bilhassa 5. jenerasyon turbofan motorlar konusunda bir deneyimi bulunmuyor. Rusya’nın ise bilhassa Su-57 ile birlikte burada bir kabiliyet kelam konusu. Eser bazlı bir işbirliği yapılacak ise muhtemelen bu motor konusunda olacaktır diye düşünüyorum” diye de ekledi.
‘Rus uçakları, bilhassa hareket kabiliyetleriyle öne çıkıyor’
Anıl Şahin ise MMU’nun bloklar halinde geliştirilen bir savaş uçağı olduğunu belirterek şunları tabir etti:
“Bloklar halinde geliştirmenin manası da uçağın vakit içerisinde daha üstün kabiliyetlere sahip olacak olmasıdır. Her yeni blok ile birlikte uçakta kullanılacak kritik modüllerin yerlilik oranın da artması hedefleniyor. Olağan savunma sanayii alanında teknoloji kazanımı, genel prestijiyle Ar-Ge yatırımı yahut teknoloji transferi ile oluyor. Ar-Ge, çok vakit ve maliyet isteyen bir mevzu. Teknoloji transferi ise maliyet isteyen fakat yapılan muahedeye göre vakit açısından daha avantajlı olan bir model. Tabi bu modelde ülkeler ortası bağlantıların değeri de büyük. Rus uçakları, bilhassa hareket kabiliyetleriyle öne çıkıyor, bilhassa itki vektör denetimi alanındaki deneyimi fazlaca gelişmiş durumda. Yani Rus savaş uçakları, Batı bloğundaki uçaklara nazaran hayli daha gelişmiş hareket kabiliyetine sahip. Aviyonik özellikleriyle ilgili pek açık kaynak bilgisine rastlayamıyoruz. Fakat bilhassa tahrik sistemi, RAM boyası, aviyonik ve radar üzere alanlarda birtakım ülkelerle çalışma gerçekleştirmemiz mümkün. Bu ülkelerden birisi de Rusya olabilir. Burada, Rusya’nın elindeki imkanlar ve teknoloji transferine ne kadar sıcak bakacağı kıymetli bir konu. S-400’deki teknoloji transferi, bu süreç için değerli bir nokta olacaktır.”
Şahin, “Savaş uçağı geliştirmek, bu alanda hiç deneyimi olmayan ülkeler için hakikaten güç. Türkiye’nin bu alanda bir gereksinimi var ve bu sebepten ötürü de İngiltere (BAE Systems) ile işbirliği yapıyor. İşin hem tasarım tarafında birebir vakitte üretim alanında kimi teknolojilere erişmemiz elzem. Bunların bir kısmına firmalarımız, Ar-Ge yaparak ulaşacaklar. Bir kısmı için ise bir daha teknoloji transferi gerçekleştirilecek. Doğal teknoloji transferi, çok sıkıntı bir husus. Gerçekleştirilebilmesi için ülkeler içinde uygun ve uzun vadeli ilgiler olması kaide. Radar ve başka sensörler, aviyonik, kompozit, motor, fırlatma koltuğu ve data-link sistemleri üzere alanlarda kıymetli teknolojilere sahip olmamız gerekiyor” değerlendirmesini de ekledi.